Ερμοκράτης ο Συρακούσιος: Ένας ολιγαρχικός με φιλελεύθερα φρονήματα…
Η αντίφαση στον τίτλο του σημερινού μου άρθρου, θεωρώ ότι είναι τουλάχιστον εξόφθαλμη. Πως γίνεται άλλωστε, ένας οπαδός της ολιγαρχίας και του συγκεντρωτικού κράτους, να είναι συνάμα και οπαδός της ελευθερίας, η οποία ταυτίζεται ως έννοια πρωτίστως με το δημοκρατικό, αλλά και δευτερευόντως με το αναρχικό πολίτευμα; Όμως σκεφτείτε πόσες φορές η αλήθεια βρίσκεται μέσα στις αντιθέσεις. Σκεφτείτε την αριστουργηματική ωδή του Ελευθερίου Βενιζέλου στους «Ελεύθερους πολιορκημένους» του Μεσολογγίου. Σκεφτείτε το αδιαμφισβήτητο συμπέρασμα που ο Νικόλαος Κουζάνος ( επίσκοπος της καθολικής εκκλησίας κατά τη Μεσαιωνική περίοδο με σημαντικό φιλοσοφικό έργο), παρέθεσε στο έργα του ως απόλυτη γνώση: « Η γνώση της μη γνώσης είναι η μόνη ακριβής και ολοκληρωμένη γνώση»!
Βλέπουμε λοιπόν, ότι η λογική μπορεί να αποτελεί τον «χρυσό» κανόνα στην ομαλή και εύρυθμη λειτουργία των ανθρωπίνων κοινωνιών, όμως καμιά φορά οι οξύμωρες αντιθέσεις, είναι αυτές που ως εξαίρεση στον κανόνα, έρχονται να κάνουν τη διαφορά. Όμως επειδή γνωρίζετε την «εμμονή» μου, να τεκμηριώνω τις απόψεις μου, οφείλω να εξαιρέσω ένα ιστορικό παράδειγμα, το οποίο δικαιολογεί το συλλογισμό μου. Ας ταξιδέψουμε και πάλι λοιπόν στην Αρχαία Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα, ας ταξιδέψουμε στην αρχαία Ελλάδα, κατά τα ταραγμένα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου.
Εδώ και 6 χρόνια σχεδόν, Αθηναίοι και Σπαρτιάτες βρίσκονται σε καθεστώς νομικίστικης και όχι ουσιαστικής ειρήνης. Οι εχθροπραξίες στον Ελλαδικό χώρο δεν παύουν σε καμία χρονική στιγμή και αναζητείται μία «σπίθα», η οποία θα δώσει την ευκαιρία στις δύο υπερδυνάμεις της εποχής, να κλείσουν τους ανοιχτούς λογαριασμούς τους. Κάπως έτσι λοιπόν, η πρόταση των Εγεσταίων ( Έλληνες της Σικελίας) για Αθηναϊκή παρέμβαση στα Σικελικά πράγματα, αποτελεί την πλέον ιδανική αφορμή για να ακονιστούν τα ξίφη του ολοκληρωτικού εμφυλίου πολέμου. Ο συνετός Νικίας ο Αθηναίος, μάταια προσπαθεί να μεταπείσει τους εγωπαθείς συμπολίτες του και εν τέλει οι Αθηναίοι αποφασίζουν να οργανώσουν μία μεγαλειώδη εκστρατεία, η οποία έσπειρε πανικό και όλεθρο στο αντίπαλο στρατόπεδο. Οι πόλεις-κράτη της Πελοποννησιακής συμμαχίας δειλιάζουν να αναμετρηθούν με την παντοδύναμη Αθηναϊκή πολιτεία, ενώ οι Έλληνες της Κάτω Ιταλίας ( της τότε Μεγάλης Ελλάδας), δείχνουν να μην αντιλαμβάνονται το μέγεθος της απειλής που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν. Ή μάλλον για να είμαι πιο σωστός, οι περισσότεροι Έλληνες της Σικελίας δείχνουν να αδιαφορούν μπροστά στον επερχόμενο κίνδυνο, εκτός από έναν αντιδημοφιλή αριστοκράτη, ο οποίος στέκεται ενώπιον τους και με πάθος τους καλεί να προετοιμαστούν για να προασπίσουν τη γη των προγόνων τους και να διατηρήσουν την υπερπολύτιμη αυτονομία τους.
Ο άνδρας αυτός, δεν είναι άλλος από τον Ερμοκράτη τον Συρακούσιο. Ο Ερμοκράτης, υπήρξε όπως μας ενημερώνει ο Θουκυδίδης υιός του Έρμωνος και προερχόταν από μία σπουδαία πολιτική οικογένεια της Σικελίας. Λόγω και της δωρικής του καταγωγής αντιμετώπιζε με σκωπτικό τρόπο το δημοκρατικό σύστημα που οι Αθηναίοι καθιέρωσαν και τασσόταν υπέρ μίας αριστοκρατίας της καταγωγής ( σε προηγούμενο άρθρο μου έχω αναλύσει όλες τις μορφές του αριστοκρατικού πολιτεύματος). Όταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος ξεκινά λοιπόν, οι Αθηναίοι επιχειρούν να επεκταθούν στη Σικελική γη και να καρπωθούν τον ατελείωτο πλούτο, καθώς και τα γεωστρατηγικά της οφέλη. Για το λόγο αυτό λοιπόν, εφάρμοσαν το περίφημο δόγμα του «διαίρει και βασίλευε», επιχειρώντας να εγείρουν τα πάθη και τις αντιθέσεις μεταξύ των δωρικών και των Χαλκιδικών και Ιωνικών φύλλων της Σικελικής γης. Η κατάσταση στη Σικελική χώρα δείχνει να βγαίνει εκτός ελέγχου και ο Ερμοκράτης αποφασίζει να αναλάβει δράση και να συσπειρώσει τους διχασμένους συντοπίτες του.
Το 424 π.Χ. λοιπόν, συγκεντρώνονται στην πόλη Γέλα, εκπρόσωποι όλων των Ελληνικών πόλεων της Σικελικής χώρας. Οι διαφορές τους δείχνουν να είναι χαοτικές και αγεφύρωτες. Ένας οδυνηρός εμφύλιος φαίνεται να βρίσκεται « προ των πυλών», εκείνη τη στιγμή όμως το λόγο λαμβάνει ο ολιγαρχικός Ερμοκράτης. Ο λόγος του Ερμοκράτους στο συνέδριο της Γέλας, είναι μία υποδειγματική επίκληση στο συναίσθημα των συντοπιτών του. Ο ολιγαρχικός Συρακούσιος, αναφέρεται σε όλους τους συνέδρους, ανεξαρτήτως της καταγωγής τους, ως συμπατριώτες και ως αδέρφια του. Υπενθυμίζει στους πάντες, ότι αυτοί αγαπούν τις πόλεις τους περισσότερο από τον καθένα. Ότι κανείς Αθηναίος ή κανείς Σπαρτιάτης δεν πρόκειται να τους αντιμετωπίσει ως ισάξιους ούτε πρόκειται να τους βοηθήσει εάν δεν έχει κάποιο συμφέρον. Ο Ερμοκράτης καλεί τους συμπατριώτες του να σκεφτούν με σύνεση, να παραμελήσουν τις επιμέρους διαφορές του και να ενωθούν για την επίτευξη ενός κοινού οράματος. Τους καλεί να ενωθούν, για να εξασφαλίσουν την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους. Τους καλεί να ενωθούν, για να μην καταστούν δούλοι στην ίδια τους τη χώρα. Τους καλεί να σκεφτούν ως ελεύθεροι άνθρωποι, για να παραμείνουν εις το διηνεκές ελεύθεροι και να εκδιώξουν οριστικά από τη γη τους, τους «αυτόκλητους σωτήρες». Η δε ρήση που χρησιμοποιεί για να τους πείσει για την ορθολογική του σκέψη, είναι πραγματικά αξιομνημόνευτη και πρέπει να αποτελεί στάση ζωής για κάθε ελεύθερο άνθρωπο εν έτει 2021: « Μέμφομαι όχι εκείνους που επιθυμούν να άρχουν, αλλά εκείνους που είναι υπερβολικά πρόθυμοι να υποτάσσονται σε άλλους»!!!
Όπως είναι λογικό, μετά από έναν τόσο παθιασμένο και ειλικρινή λόγο, οι εκπρόσωποι των υπολοίπων πόλεων, συμφώνησαν ότι έπρεπε να παραμείνουν ενωμένοι μεταξύ τους και να αποτρέψουν την παρέμβαση των Αθηναίων στα εσωτερικά τους ζητήματα. Συμφώνησαν ότι δεν έπρεπε να έχουν την ίδια μοίρα των υπόλοιπων συμμαχικών πόλεων της Αθηναϊκής πολιτείας ( Λέσβος, Θάσος κ.α.). Βέβαια οι Έλληνες μπορεί ενώπιον του κινδύνου να γνωρίζουμε πώς να ενωνόμαστε και να κατατροπώνουμε τους αντιπάλους μας, όμως σε καιρούς ευφορίας και ειρήνης, είμαστε οι ιδανικοί «αυτόχειρες».
Κάπως έτσι λοιπόν, οι Έλληνες της Σικελίας διχάζονται και πάλι, ενώ οι Εγεσταίοι και οι Θούριοι σπεύδουν να ζητούν την παρέμβαση των Αθηναίων στα Σικελικά πράγματα. Και πάλι όμως, οι περισσότεροι δεν βλέπουν τον κίνδυνο της Αθηναϊκής επέμβασης. Για ακόμα μια φορά, ο Ερμοκράτης όπως μας ενημερώνει ο Θουκυδίδης, στέκεται ενώπιον των συμπολιτών του και τους καλεί να βρουν το κουράγιο να αντικρίσουν την ζοφερή πραγματικότητα κατάματα. Τους παρακινεί μάλιστα να αντιμετωπίσουν τους επελαύνοντες Αθηναίους με αυτοπεποίθηση, έτσι ώστε να πλήξουν την ασίγαστη εγωπάθεια τους. Ζητά να γίνουν τα απαραίτητα οχυρωματικά έργα λοιπόν, ενώ δε διστάζει να καλέσει τους συμπατριώτες του να επιτεθούν πρώτοι στα πλοία της Αθηναϊκής συμμαχίας, προτού αυτά διασχίσουν το Ιόνιο Πέλαγος. Τούτη τη φορά όμως οι συμπατριώτες του δεν τον ακούν και καταψηφίζουν τις προτάσεις του, αρνούμενοι να αποδεχτούν την πραγματικότητα.
Πολύ σύντομα βεβαίως αναγκάστηκαν να το πράξουν και τότε η δημοκρατική πλειοψηφία των Ελλήνων της Σικελίας, παρέδωσε τα ηγετικά «σκήπτρα» του στρατού, στον αντιδημοφιλή Ερμοκράτη. Ο δεύτερος οργάνωσε με σύνεση το στράτευμα, ενώ προχώρησε σε σημαντικά οχυρωματικά έργα και παράλληλα έσπευσε να ζητήσει την σύμπραξη των Δωρικών φύλλων της Κεντρικής Ελλάδος, ενώ δε δίστασε να ζητήσει βοήθεια, ακόμα και από τους Καρχηδόνιους. Και εάν στην αρχή τα πράγματα έδειχναν μία ηχηρή επικράτηση των Αθηναίων, η έλευση στην Σικελική χώρα του Σπαρτιάτη ναυάρχου Γυλίππου, άλλαξε άρδην το κλίμα. Οι εξασθενημένοι από τη διχόνοια και την αλαζονεία τους Αθηναίοι, δέχονται μία ταπεινωτική ήττα και βλέπουν τον πανίσχυρο στόλο τους να αποκαθηλώνεται και να αποδεκατίζεται.
Ο πρωτεργάτης της νίκης των Ελλήνων της Σικελίας στον πόλεμο αυτό, ο πρωτεργάτης της αντίστασης στα επεκτατικά σχέδια των Αθηναίων, Ερμοκράτης, για ακόμα μια φορά, «έλαμψε» διά της σωφροσύνης που τον διακατείχε. Όταν λοιπόν έπρεπε να αποφασιστεί η μοίρα των Νικία και Δημοσθένη ( οι στρατηγοί του Αθηναϊκού στρατού), αλλά και των χιλιάδων απλών στρατιωτών της Αθηναϊκής συμμαχίας, Ο Ερμοκράτης υπήρξε από τους πλέον μετριοπαθείς στο στρατόπεδο των νικητών. Μαζί με τον Σπαρτιάτη στρατηγό Γύλιππο, Προσπάθησε να σώσει τη ζωή των αξιοσέβαστων στρατηγών του αντίπαλου στρατού, ενώ φαίνεται να επεδίωξε μία παραδειγματική και συνάμα μη εξοντωτική ποινή για τους χιλιάδες απλούς στρατιώτες. Εν τέλει, η άποψη των σκληροπυρηνικών επικράτησε όμως. Οι δύο γενναίοι στρατηγοί φονεύτηκαν, ενώ χιλιάδες στρατιώτες είτε φονεύτηκαν είτε μετετράπησαν σε σκλάβοι στα λατομεία της Σικελικής χώρας.
Όπως είναι λογικό, μετά την πλήρη δικαίωση της πολιτικής του Ερμοκράτους, η αριστοκρατική παράταξη της Σικελίας, ανήλθε στην συνείδηση της κοινής γνώμης. Βέβαια οι Έλληνες της Σικελίας, μπορεί να διοικήθηκαν κατά καιρούς από σκληρούς και αιμοδιψείς τυράννους όπως ο Διόνυσος Α', ο Ιέρων Α', αλλά υπήρξαν πάντοτε ένθερμοι υποστηρικτές των δημοκρατικών θεσμών. Κάπως έτσι λοιπόν, σύντομα η δημοκρατική παράταξη απέκτησε τον πρωταγωνιστικό της ρόλο στα κοινά της Σικελικής χώρας και το 610 π.Χ. εξόρισε τον Ερμοκράτη ( χρεώνοντας του τη συμμετοχή στην αποτυχημένη ναυμαχία του Κυζίκου στο πλευρό των ηττημένων Σπαρτιατών).
Εκείνος, παρόλο που αποχώρησε, δεν έπαψε να αγαπά τον τόπο του και να επιθυμεί την ανεξαρτησία του από κάθε επίδοξο δυνάστη. Κάπως έτσι λοιπόν, όταν οι Καρχηδόνιοι επιχείρησαν να επιτεθούν στους Έλληνες της Σικελίας, ο Ερμοκράτης έθεσε εαυτόν στη διάθεση της πατρίδας, η οποία διόλου ευγενικά, αρνήθηκε τις υπηρεσίες του. Τόσο ισχυρή όμως ήταν η πατριδοφροσύνη του άνδρα αυτού, ώστε μία νύχτα επιχείρησε μαζί με οπαδούς του, να εισέλθει στην πόλη των Συρακουσών, αλλά εκεί τον περίμενε μια ομάδα δημοκρατικών. Η σύγκρουση αναπόφευκτη και το αποτέλεσμα της οδυνηρό για τους οπαδούς του Ερμοκράτους, αφού ο συνετός τους ηγέτης έχασε τη ζωή του, μαχόμενος να εισέλθει στην πόλη, την οποία υπηρέτησε με πίστη και αφοσίωση σε ολόκληρη την πολυτάραχη ζωή του.
Εάν πρέπει λοιπόν να κάνω έναν απολογισμό των πολιτικών πεπραγμένων της συγκεκριμένης ιστορικής προσωπικότητας, θα χαρακτήριζα πράγματι τον Ερμοκράτη ως έναν "φιλελεύθερο ολιγαρχικό" με αξιοθαύμαστη αγάπη για τη γη των προγόνων του. Ολιγαρχικός διότι ήταν πράγματι οπαδός ενός συγκεντρωτικού και πανίσχυρου κράτους κατά τα Μακιαβελικά πρότυπα, μα ταυτόχρονα ήταν και ένας άνθρωπος που αγάπησε τον τόπο του και τους κατοίκους του. Ήταν ένας πολιτικός, ο οποίος υπεράνω κάθε ιδεολογικής διαφοράς, έθετε το εθνικό συμφέρον. Φανταστείτε λοιπόν σε πόσο καλύτερη θέση θα βρισκόταν η Ελλάδα μας, εάν οι πολιτικοί μας μπορούσαν να παραμερίσουν τις επιμέρους διαφορές τους και να εργαστούν μαζί για το καλό της ένδοξης πατρίδας μας.
Διότι ελευθερία χωρίς δημοκρατία δεν υπάρχει. Και εφόσον ο Ερμοκράτης ήταν ο πλέον ένθερμος υποστηρικτής της ατομικής και πολιτικής ελευθερίας των Ελλήνων της Σικελίας, δικαίως μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας άνθρωπος με φιλελεύθερο τρόπο σκέψης, ο οποίος πάνω από τα ατομικά του συμφέροντα, ήξερε να θέτει το κοινό συμφέρον, όπως κάθε σωστός Δημοκράτης και πατριώτης οφείλει να πράττει. Διότι ελεύθερος _άρα και χρήσιμος πολίτης σε μία δίκαιη και αξιοκρατική δημοκρατική πολιτεία_ δεν μπορείς να είσαι ποτέ, εάν δεν σκέφτεσαι και εάν δεν ζεις ως ελεύθερος άνθρωπος!