Η διαδοχή στην εξουσία

Συμφωνούν οι πάντες θαρρώ, ότι οι μεγαλύτερες απώλειες στη ζωή ενός ανθρώπου, είναι η απώλεια κάποιου στενού συγγενικού ή φιλικού προσώπου, καθώς και η απώλεια της εξουσίας, οποιαδήποτε μορφή και αν έχει αυτή ( πολιτική, επιχειρηματική, οικογενειακή κ.α.). Η ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα ανθρώπων οι οποίοι αρνήθηκαν να παραδώσουν τη «σκυτάλη» της εξουσίας με ομαλό τρόπο ή που αρνήθηκαν να αποχωρήσουν με αξιοπρέπεια. Σήμερα όμως θα παραθέσω και θα επιχειρήσω να αναλύσω ένα συγκεκριμένο και πολύ ακραίο παράδειγμα. Σήμερα θα μιλήσω για την βίαιη εκθρόνιση του Τυράννου Φωκά, από τον Ηράκλειο τον μεγάλο και τη στιχομυθία των δύο αντρών, προτού ο Φωκάς τιμωρηθεί παραδειγματικά για τα αποτρόπαια εγκλήματα του. Παραθέτω λοιπόν τον σύντομο διάλογο μεταξύ των δύο αντρών και στη συνέχεια προχωράω στην ανάλυση των πεπραγμένων τους: Ο Φωκάς αλυσοδεμένος βλέπει τον Ηράκλειο με μεγαλοπρεπές ύφος να τον πλησιάζει και κοιτώντας τον υποτιμητικά να τον ερωτά:

- «Αυτός είναι λοιπόν ο τρόπος, με τον οποίο διοίκησες την αυτοκρατορία;>>.

Ο Φωκάς με ψυχραιμία και αποφασιστικότητα, γνωρίζοντας ότι το τέλος του είναι πλέον αναπόφευκτο, απαντά:- 

- <<Γιατί; Μήπως εσύ θα την κυβερνήσεις καλύτερα;>>.

Ο διάλογος αυτός, συναντάται ασφαλώς με λιγότερο δραματικό στόμφο σε κάθε αλλαγή σκυτάλης στην διακυβέρνηση ενός τόπου. Είναι βλέπετε απολύτως φυσιολογική η επιθυμία ενός ανθρώπου ο οποίος αντιλαμβάνεται ότι η πλειοψηφία του κόσμου απορρίπτει τα πεπραγμένα του, να επιχειρεί να αμυνθεί. Ο άνθρωπος άλλωστε εκ φύσεως είναι ένα πλάσμα το οποίο επιδιώκει την αποδοχή και τη δόξα. Όταν λοιπόν βλέπει και τα δύο αυτά ιδανικά να χάνονται, αυτομάτως αμύνεται και αρνείται να αποδεχτεί το αυτονόητο. Το παιχνίδι αυτό της εξουσίας, δεν ξέρω για εσάς, αλλά εμένα πολύ με γοητεύει. Η ταχύτητα και η ευκολία με την οποία το ίδιο πλήθος που σε αποθεώνει, μπορεί να ζητήσει και την «σταύρωση» σου, είναι πραγματικά τρομακτική, αλλά και άκρως συναρπαστική. Επαινώ λοιπόν τα άτομα που ασκούν εξουσία ( ή που επιδιώκουν να ασκήσουν), ακριβώς επειδή μπορούν να διαχειριστούν αυτή την έκρυθμη κατάσταση. Ακριβώς επειδή έχουν τόση εμπιστοσύνη στον εαυτό τους ή τόσο θράσος, ώστε να θεωρούν τους εαυτούς τους άξιους να ξεφύγουν από την καταδίκη και την κατακραυγή του πλήθους. Ποιος ήταν όμως ο Φωκάς και ποιος ο Ηράκλειος;

Ο Φωκάς αδιαμφισβήτητα υπήρξε ένας έξυπνος και ύπουλος άνθρωπος. Πως αλλιώς ένας απλός εκατόνταρχος από τη Θράκη θα κατάφερνε να ξεσηκώσει το στράτευμα εναντίον της αυτοκρατορικής αρχής; Πως αλλιώς ένας απλός εκατόνταρχος με βάναυσο χαρακτήρα θα κατάφερνε με την «συγκαταβατική απάθεια» του λαού της Κωνσταντινουπόλεως να εκθρονίσει τον αυτοκράτορα Μαυρίκιο; Και όχι απλώς να τον εκθρονίσει, αλλά και να θανατώσει με απάνθρωπο τρόπο τον ίδιο και τους γιους του; Ο καιροσκόπος όμως, είναι καταδικασμένος μόλις περάσει ο καιρός της μεγάλης κρίσεως κατά τον οποίον αναδεικνύεται, να φανερώσει το πραγματικό και «σκοτεινό» του πρόσωπο, το οποίο εντέχνως κατάφερνε να κρύβει τον προηγούμενο καιρό. Ο Φωκάς λοιπόν διακρίθηκε για τον ενδοτισμό τους στους εχθρούς της αυτοκρατορίας ( Σλάβοι, Άβαροι και Πέρσες επί των ημερών του προκάλεσαν ανείπωτες καταστροφές στη Βυζαντινή αυτοκρατορία και έφτασαν ένα βήμα πριν την Κωνσταντινούπολη), ενώ δε δίστασε να αναγνωρίσει στον Πάπα τα πρωτεία της χριστιανικής κοινότητας, εξοργίζοντας τους πάντες. Εκτός όμως από την διπλωματική του ανικανότητα, ο Φωκάς υπήρξε ένα εξοργιστικά αιμοσταγής και έκφυλος τύραννος. Εισήγαγε βασανιστήρια απάνθρωπα όπως η τύφλωση, ο ακρωτηριασμός, ενώ η αδυναμία του στο πιοτό, τον είχε καταστήσει γραφικό στα μάτια της κοινής γνώμης. Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα της αιμοσταγούς φύσεως του συγκεκριμένου τυράννου, υπήρξε το εξής: Μία μέρα όπου στον ιππόδρομο της Κωνσταντινουπόλεως είχε συγκεντρωθεί κόσμος πολύς ( 3.000 άτομα περίπου), ο Φωκάς καθυστέρησε να δώσει το παρόν και να κηρύξει την έναρξη των θεαμάτων. Μόλις κατέφτασε λοιπόν σε κατάσταση μέθης, σύσσωμος ο λαός, σε μία πράξη αυθόρμητης αντίδρασης ξεκίνησε να κραυγάζει: «Πάλι το ποτηράκι σου (καυκί) ήπιες πάλι το νου σου έχασες»; Η απάντηση του Φωκά; Διέταξε την άμεση σφαγή ΤΡΙΩΝ ΧΙΛΙΑΔΩΝ θεατών...

Όπως είναι λογικό, σύσσωμη η πλειοψηφία των πολιτών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας αγανάκτησε με τα καμώματα του επικίνδυνου τυράννου. Οι αριστοκράτες της Κωνσταντινουπόλεως λοιπόν ζήτησαν βοήθεια από τον γηραιό έξαρχο της Καρχηδόνας Ηράκλειο τον πρεσβύτερο, ο οποίος αδυνατώντας να αναλάβει τα ηνία της αυτοκρατορίας σε μία τόσο κρίσιμη περίοδο, ανέθεσε στον υιό του Ηράκλειο την σπουδαία αυτή αποστολή. Ο 35άχρονος Ηράκλειος, κατέφτασε στο κέντρο της αυτοκρατορίας τον Οκτώβριο του 610 και με την υποστήριξη σύσσωμων των κοινωνικών και πολιτικών παρατάξεως της πόλης ( ακόμα και της ίδιας της φρουράς των ανακτόρων), συνέλαβε και εκτέλεσε τον Φωκά και όσους παρέμειναν πιστοί σε εκείνον έως το τέλος.

Ο Ηράκλειος υπήρξε σπουδαία προσωπικότητα. Περιγράφεται ως ένας άνδρας με επιβλητικό παράστημα και κορμοστασιά και με μακριά ξανθά μαλλιά, ο οποίος αρνήθηκε να συμβιβαστεί με τους εχθρούς της αυτοκρατορίας. Ύστερα από μία εκπληκτική προεργασία στο εσωτερικό ( αποκατάσταση της εύρυθμης διοικητικής λειτουργίας της πόλεως, ανεύρεση πόρων για την συγκρότηση ισχυρής στρατιωτικής δύναμης με τη βοήθεια του πατριάρχη Σέργιου), εξεστράτευσε ενάντια στους εχθρούς της αυτοκρατορίας. Στην εκστρατεία κατά των Περσών, ο Ηράκλειος διέκρινε μία ιδανική ευκαιρία να αποφύγει τις εσωτερικές έριδες, να ενώσει το λαό του υπό την σκέπη ενός κοινού οράματος και παράλληλα μία σπουδαία ιστορική ευκαιρία να καταστεί ο γνήσιος στρατιωτικός και πνευματικός διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ( οι μεταρρυθμιστικές του τομές όπως ο εξελληνισμός της κρατικής και εκπαιδευτικής «μηχανής», η δημιουργία των ανατολικών θεμάτων είναι πασίγνωστες και θαυμαστές μέχρι και σήμερα).

Ο Ηράκλειος διακρίθηκε στην εκστρατεία αυτή για την ανδρεία του, καθώς πρώτος ορμούσε στο πεδίο της μάχης αδιαφορώντας για τη ζωή του, καθώς και για το εξαιρετικό διπλωματικό του χάρισμα, αφού κατάφερε να προσηλυτίσει στο στρατόπεδο του παραδοσιακούς συμμάχους της Περσικής αυτοκρατορίας, ενώ μετά την λαμπρή νίκη στην περίφημη μάχη της Νινευή ( 12 Δεκεμβρίου 627 π.Χ.), ήρθε σε συνεννόηση με τον Σιρόη ( γιος του Σασσανίδη βασιλέως της Περσίας Χοσρόη Β') και κατάφερε να πείσει τον Σιρόη να ανατρέψει τον πατέρα του και να υπογράψει ειρήνη η οποία αποκατέστησε την εδαφική έκταση της αυτοκρατορίας και μετά και την συντριπτική ήττα των Σλάβων και των Αβάρων έξω από τα τείχη της Βασιλεύουσας, η Βυζαντινή αυτοκρατορία κατέστη και πάλι το κέντρο των εξελίξεων. Παράλληλα, ο τίμιος Σταυρός τον οποίον οι Πέρσες άρπαξαν από τους Αγίους τόπους της Ιερουσαλήμ όπου άνηκε, επέστρεψε στη βάση του με μία μεγαλοπρεπή τελετή.

Η πολυσύνθετη και πολυεπίπεδη νίκη του Ηράκλειου όμως, δεν μπόρεσε να αντέξει στο πέρασμα του χρόνου. Την καταρρέουσα Περσική αυτοκρατορία, αντικατέστησαν επάξια οι Άραβες, οι οποίοι κατόρθωσαν να εξαπλωθούν ραγδαία και να καταλάβουν πολλά από τα εδάφη, τα οποία ο Ηράκλειος με μακροχρόνιους και αιματηρούς αγώνες ανέκτησε. Η πραγματικότητα αυτή, σε συνδυασμό με την αδυναμία του Ηράκλειου και του Σέργιου ( παρά της ευρείας αποδοχής που απολάμβαναν) να λύσουν τα θρησκευτικά ζητήματα που επί αιώνες ταλάνιζαν την αυτοκρατορία, οδήγησαν τον Ηράκλειο στην ψυχολογική κατάρρευση. Γηραιός και απογοητευμένος, ο Ηράκλειος «μαράζωνε» κάθε μέρα όλο και περισσότερο και έφυγε βλέποντας το λαμπρό του οικοδόμημα να καταρρέει. Βλέποντας ότι η διάδοχη κατάσταση μετά από αυτόν δεν είναι ικανή να δώσει λύση στα καινούρια και άκρως πολυσύνθετα προβλήματα που η αυτοκρατορία καλούταν να αντιμετωπίσει.

Ποιος λοιπόν ο απολογισμός του αυτοκρατορικού βίου των δύο ανδρών; Για τον Φωκά θεωρώ πως τα ιστορικά δεδομένα μιλούν από μόνα τους. Ο ύπουλος και υπέρμετρα φιλόδοξος εκατόνταρχος κατόρθωσε να διοικήσει την Βυζαντινή αυτοκρατορία, κατόρθωσε όμως παράλληλα να «κερδίσει» και το καθολικό μίσος όλων των πολιτών της αυτοκρατορίας, η οποία επί των ημερών του μετατράπηκε σε ένα άβουλο πιόνι των εξωτερικών της αντιπάλων και κινδύνεψε με ολική κατάρρευση. Όσον αφορά τον Ηράκλειο; Η σύγκριση που συνηθίζεται να γίνεται με τον ίδιο και τον Μεγάλο Αλέξανδρο, θεωρώ πως τον αδικεί. Ο λόγος; Ο Αλέξανδρος παρέλαβε από τον πατέρα του φίλιππο, ένα βασίλειο κραταιό και ισχυρό σε όλους τους τομείς και βρήκε μία άψογη υποδομή για να χτίσει τη δική του απέραντη και αξιομνημόνευτη κοσμοκρατορία. Ο Ηράκλειος παρέλαβε μία αυτοκρατορία διαλυμένη και ταπεινωμένη και κατόρθωσε να την μετατρέψει σε ρυθμιστικό παράγοντα των εξελίξεων και να αποκαταστήσει το καταρρακωμένο κύρος της. Ο Μέγας Αλέξανδρος επίσης, πέθανε προτού προλάβει να διοικήσει ουσιαστικά την απέραντη κοσμοκρατορία του. Ο Ηράκλειος αντίθετα, έζησε για αρκετά ακόμα χρόνια μετά την ένδοξη εκστρατεία του και είδε το λαμπρό του οικοδόμημα να αρχίζει να καταρρέει. Ποια τα κοινά των δύο ανδρών; Το στρατηγικό τους δαιμόνιο, η διπλωματική και διοικητική τους οξυδέρκεια, η γενναιότητα και η μεγαλοπρέπεια που εξέπεμπαν με τον τρόπο που είχαν διαλέξει να διοικούν και άλλα πολλά.

Τι παρατηρούμε όμως από αυτή την ιστορία; Ότι η διαδοχή στην εξουσία είναι μια άκρως ιδιόρρυθμη κατάσταση, για αυτό άλλωστε και κανείς ηγέτης ή καμία παράταξη, όση δύναμη και αν κατέχει, δεν μπορεί να κυβερνά εις το διηνεκές. Κατ'εμέ λοιπόν, ο Ηράκλειος ξεκάθαρα δικαιώνεται. Ξεκάθαρα διοίκησε την αυτοκρατορία του με αξιοθαύμαστη και αξιομνημόνευτη σύνεση και μεγαλοπρέπεια. Οι υποστηρικτές όμως του προκατόχου του θα υποστήριζαν αυτή την άποψη; Ασφαλώς και όχι. Οι υποστηρικτές του προκατόχου του, θα ισχυριζόντουσαν ότι ο Ηράκλειος είδε το οικοδόμημα του να καταρρέει και δεν μπόρεσε να ανατρέψει την πτώση αυτή και θα ισχυριζόντουσαν ότι ο νεκρός ηγέτης τους δικαιώθηκε. Και αν και εγώ λαμβάνω ξεκάθαρα το μέρος του Ηράκλειου για τους λόγους που εκτενώς ανέλυσα προηγουμένως, επιθυμώ να αναδείξω ότι η διαδοχή στην εξουσία, είναι μία συνθήκη, η οποία δε δύναται να πάψει να υφίσταται. Για κάθε επιχείρημα, πάντοτε θα υπάρχει και ένα αντεπιχείρημα.  Ακόμα και σε μία τόσο ακραία περίπτωση, πάντοτε θα υπάρχει ένας λόγος και ένας αντίλογος, ο οποίος θα δημιουργεί σύγχυση και "τριγμούς" στα θεμέλια ενός κράτους ή μίας αυτοκρατορίας. Ο εγωισμός, αυτό το θανάσιμο αμάρτημα, δε θα αφήσει ποτέ τους ανθρώπους να κρίνουν καθαρά και αντικειμενικά. Φαίνεται πως πάντοτε το κριτήριο της προσωπικής συμπάθειας και της υποκειμενικής κρίσης θα υφίσταται και θα καθορίζει τις εξελίξεις.

Μπορεί όμως να αντιμετωπιστεί αυτή η σύμβαση ή παθογένεια ( δεκτοί και οι δύο όροι); Ασφαλώς και μπορεί. Όταν οι έχοντες εξουσία μάθουν να παρασύρουν και όχι να παρασύρονται από τα πλήθη, όταν οι έχοντες εξουσία μάθουν να υπόσχονται τα εφικτά και όχι τα επιθυμητά και όταν το εκλογικό σώμα μάθει να εκτιμά την ειλικρίνεια και όχι την κολακεία και όταν μάθει να κρίνει με βάση τα έργα και όχι το θυμικό κριτήριο, τότε ναι. Θα γεννηθούν οι κατάλληλοι ηγέτες για να μας οδηγήσουν στην εξέλιξη και στην πρόοδο!

Υ.Γ. Θα αναρωτηθείτε δικαίως είναι δυνατόν να συμβούν όλα αυτά; Θα σας απαντήσω επίσης δικαίως, ότι έδωσα το όνομα «Αθεράπευτα Ονειροπόλοι» στη σελίδα αυτή, ακριβώς επειδή εδώ μέσα είναι ένας χώρος ελεύθερου διαλόγου, καθώς και ένας χώρος οραματισμού και όχι κουραστικού και στερεοτυπικού λόγου.