Η έξοδος των ελευθέρων πολιορκημένων του Μεσολογγίου, καθώς και τα ευκλεή και διαχρονικά επίκαιρα μηνύματα της
Η αποψινή ημέρα μπορεί αδιαμφισβήτητα να ανήκει σε εμάς τους Έλληνες, παράλληλα όμως ανήκει και σε κάθε άνθρωπο σε ολόκληρη την οικουμένη, που μπορεί να συλλογάται ελεύθερα. Σήμερα μνημονεύουμε με σεβασμό και δέος τη θυσία χιλιάδων ελευθέρων ανθρώπων ( Ἑλλήνων και φιλελλήνων αγωνιστών), συλλογιζόμενοι παράλληλα το μέγεθος του άθλου τον οποίον πραγματοποίησαν οι άνθρωποι αυτοί. Του άθλου που πραγματοποίησαν οι εξαντλημένοι από την πείνα και τις κακουχίες ένοπλοι υπερασπιστές του Μεσολογγίου. Οι μανάδες και τα μικρά παιδιά που με γενναιότητα άντεξαν τόσες κακουχίες, αγωνιζόμενοι για ιδανικά ύψιστα και μεγαλοπρεπή, ενώ δε δίστασαν να πιάσουν τα τουφέκια και να πολεμήσουν στο πλευρό των καταπονημένων στρατιωτών. Τι να πρωτοπεί κανείς για τους ελεύθερους αυτούς πολιορκημένους και με ποιον έπαινο να τους επαινέσει; Ας αφήσουμε λοιπόν κατά μέρους το συναίσθημα και ας αφήσουμε τους ήρωες του Μεσολογγίου να μιλήσουν οι ίδιοι για εμάς μέσω των ηρωικών τους κατορθωμάτων.
Μετά την πανωλεθρία των Ελλήνων στη μάχη του Πέτα ( Ιούλιος 1822), οι Τούρκοι δείχνουν να αναθαρρούν. Μετά από ένα έτος διαρκών και μεγαλοπρεπών ηττών, καταπνίγουν την επανάσταση στην Ήπειρο και κατευθύνονται προς τη Στερεά Ελλάδα. Το Μεσολόγγι είναι ο μεγάλος τους στόχος και 550 Ρουμελιώτες μαζί με τον Μάρκο Μπότσαρη και ακόμα 50 αδάμαστους και ανυπότακτους Σουλιώτες, καλούνται να το υπερασπιστούν με όλες τους τις δυνάμεις. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, συντετριμμένος καθώς ήταν μετά από την πανωλεθρία του Πέτα, αποφάσισε να εξιλεωθεί για το στρατηγική του ήττα, διασώζοντας την πολύ σημαντική πόλη του Μεσολογγίου. Ο εύστροφος πολιτικός λοιπόν προχωρά σε σημαντικά αμυντικά έργα. Πιο συγκεκριμένα, επιδιορθώνει το τείχος και τους προμαχώνες και καθαρίζει τις τάφρους και προσδένει πολλές ξιφολόγχες που είχε βρει στις αποθήκες σε ξύλα ώστε να φαίνονται οι αμυνόμενοι πολλοί και να παραπλανήσουν τους εχθρούς.
Την ίδια στιγμή, ο Ομέρ Βρυώνης ετοιμάζεται να εξαπολύσει γενική επίθεση, μα πρώτα επιδιώκει να δωροδοκήσει τους πολιορκημένους και να κατακτήσει το Μεσολόγγι άκοπα. Και εκείνη την κρίσιμη ώρα έλαμψε το διπλωματικό χάρισμα του Μπότσαρη, ο οποίος προσποιούμενος ενδιαφέρον για τις προτάσεις του Βρυώνη και ζητώντας χρόνο για να πείσει και τους υπόλοιπους, έδωσε το χρονικό περιθώριο σε 1.500 αγωνιστές υπό την ηγεσία του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, τον Ανδρέα Λόντου και άλλων γενναίων Πελοποννησίων να καταφτάσουν στο Μεσολόγγι και να ανεφοδιάσουν την πόλη με τα απαραίτητα τρόφιμα και πολεμοφόδια. Επί τρεις μήνες οι Έλληνες αντιστάθηκαν με αξιομνημόνευτη αυταπάρνηση και εν τέλει στις 25 Δεκεμβρίου του 1822, κατόρθωσαν να αποκρούσουν μία ολοκληρωτική επίθεση του Ομέρ Βρυώνη και να αναγκάσουν τον Οθωμανό στρατηγό να λύσει την πολιορκία του Μεσολογγίου.
Η αέναη και ατέρμονη διχόνοια όμως στις τάξεις των Ελλήνων έκαμψε την αρχική ορμή των Ελλήνων και οι Οθωμανοί οργάνωσαν την αντεπίθεση τους, της οποίας το Μεσολόγγι υπήρξε και πάλι βασικός στόχος. Κάπως έτσι λοιπόν από τον Σεπτέμβριο του 1823 έως και τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, τουρκικές δυνάμεις πολιορκούν με μένος την περιοχή του Αιτωλικού. Το Μεσολόγγι όμως για ακόμα μια φορά δε βρέθηκε ανυπεράσπιστο. Στο τεχνικό κομμάτι, υλοποιήθηκαν οχυρωματικά έργα πνοής, τα οποία εμπνεύστηκε και εδημιούργησε ο Μιχαήλ Κοκκίνης ( Μηχανικός με σπουδές στη Βιέννη, ο οποίος θυσιάστηκε μαζί με τους υπόλοιπους ελεύθερους πολιορκημένους κατά τη μεγάλη έξοδο) μετά από πρόσκληση του Μαυροκορδάτου, ενώ στο πεδίο των μαχών ο Κίτσος Τζαβέλλας (ο αδάμαστος αυτός Σουλιώτης που με το απαράμιλλο σθένος του συνέβαλλε τα μέγιστα στην απελευθέρωση του έθνους και έδωσε το παρόν σε πολύ σημαντικές μάχες του απελευθερωτικού αγώνα), με διάφορα στρατιωτικά τεχνάσματα προκάλεσε φθορές στο Οθωμανικό στρατόπεδο και οι εχθροί εξαντλημένοι και από τις κακουχίες που βίωναν αποσύρθηκαν για ακόμα μια φορά.
Οι έριδες που προαναφέραμε όμως, σε συνδυασμό με την στρατιωτική αρωγή που προσέφερε ο ικανότατος Ιμπραήμ στον Οθωμανικό στρατό, έθεσαν τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων σε άμεσο κίνδυνο. Η Πελοπόννησος, το κέντρο του αγώνος καταρρέει, ενώ οι δύσμοιροι νησιώτες που γλίτωσαν από τα οθωμανικά ολοκαυτώματα στα ηρωικά Ελληνικά νησιά ( Χίος, Ψαρά, Κάσος κ.α.), έχοντας χάσει τα πάντα βρίσκουν καταφύγιο στην κεντρική Ελλάδα. Στην κρισιμότατη αυτή καμπή του αγώνος λοιπόν, η ευκλεής και ανυπότακτη πόλη του Μεσολογγίου, φιλοξενούσε 12.000 αθώες ψυχές στο εσωτερικό της, ενώ οι ένοπλοι στρατιώτες δεν ξεπερνούσαν τους τέσσερεις χιλιάδες. Την ίδια στιγμή, και πιο συγκεκριμένα στις 25 Απριλίου του 1825, ο Μεχμέτ Ρεσίτ Πασάς ( γνωστός ως Κιουταχής, καθώς υπήρξε διοικητής της Κιουτάχειας το 1809) με έναν πολυάριθμο και καλά εξοπλισμένο στρατό πολιορκεί το Μεσολόγγι με σφοδρότητα και ορμή, ενώ οι ελεύθεροι πολιορκημένοι αρνούνται κάθε συμβιβαστική πρόταση, με μπροστάρηδες στον ένοπλο αγώνα τον Σουλιώτη Νότη Μπότσαρη ( πολύπειρος και εξαιρετικά ικανός οπλαρχηγός) τον Αθανάσιο Ραζή ( αφανής ήρωας της εθνεγερσίας του 21', ο οποίος υπήρξε πρωτοστάτης στον αγώνα των Μεσολογγιτών για ελευθερία και θυσιάστηκε μαζί με τους υπόλοιπους συμπατριώτες του στην ηρωική έξοδο) και άλλους σπουδαίους οπλαρχηγούς.
Οι Έλληνες οπλίτες με νύχια και με δόντια και με την πείνα να αρχίζει να θερίζει στο εσωτερικό της πόλεως, κρατούν τους προμαχώνες της πόλεως, ωσότου στις 22/7/25 καταφτάνει στο Μεσολόγγι ο Ελληνικός στόλος, υπό την ηγεσία του Ανδρέα Μιαούλη, του Γεώργιου Σαχτούρη και του Νικόλαου Αποστολή και τρέπει εις άτακτον φυγήν τον Οθωμανικό στόλο, ο οποίος κρατούσε αποκλεισμένη την πόλη του Μεσολογγίου και απέτρεπε κάθε προσπάθεια ανεφοδιασμού των ελευθέρων πολιορκημένων.
Τον αγώνα των ελεύθερων πολιορκημένων σύντομα ενίσχυσε και ο Κίτσος Τζαβέλλας με τους πιστούς οπλίτες του, όταν στις 7 Αυγούστου 1825 εισήλθε στην πόλη επικεφαλής 580 ανδρών ενισχύοντας την άμυνά της και διαπρέποντας στις εκτός των τειχών εφόδους κατά των Τουρκοαιγυπτίων. μα όταν ο πολυάριθμος στρατός του Ιμπραήμ κατευθύνθηκε προς το Μεσολόγγι με εντολή του εξοργισμένου Σουλτάνου, η αρχή του τέλους για τους ευκλεείς πολιορκημένους είχε πλέον ξεκινήσει. Με το Ελληνικό κράτος να παραπαίει και με την Πελοπόννησο να φλέγεται, οι ελεύθεροι πολιορκημένοι έμειναν να παλεύουν μόνοι απέναντι στους μαινόμενους αντιπάλους και στους εξοργιστικά απαθείς συμπατριώτες τους. Ως γνήσιοι Έλληνες όμως συνέχισαν να αγωνίζονται μέχρι τέλους και να πετυχαίνουν ένδοξες νίκες όπως αυτή στη μάχη της Κλείσοβας ( 25/3/1826) όπου οι Έλληνες οπλίτες υπό την ηγεσία του Κίτσου Τζαβέλλα αναχαίτισαν τις μαζικές εφόδους των τουρκοαιγυπτίων και προκάλεσαν μάλιστα βαρύτατες απώλειες στο αντίπαλο στρατόπεδο . Συνέχισαν να αγωνίζονται, ενώ Κουράγιο να αντέξουν τους δίνει το φωτεινό παράδειγμα σπουδαίων Ελλήνων και ανθρώπων όπως ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος, ο οποίος μένει στο Μεσολόγγι για να πεθάνει μαζί τους. Μάλιστα, καθώς καταφέρνει να κερδίσει βοήθεια από μερικούς Ζακυνθινούς φίλους τους και όταν παρακαλείται από αυτούς να παραμείνει στην Ζάκυνθο (καθώς το Μεσολόγγι δεν γινόταν να σωθεί), απαντά το περίφημο: « Κάλεσα τους συμπολίτες μου να λάβουν τα όπλα εναντίον των Τούρκων και να ζήσω και να πεθάνω μαζί τους. Ιδού η ώρα να τηρήσω την υπόσχεση μου». Και βέβαια, ιδιαίτερη μνεία αξίζει σε αλλοεθνείς και ελευθερόφρονες φιλέλληνες όπως ο Ιάκωβος Μάγιερ, οι οποίοι χωρίς να έχουν κανένα όφελος, έμειναν όχι απλώς να παλέψουν, αλλά και να θυσιαστούν για τα δίκαια και θεάρεστα ιδανικά της ελευθερίας και της εθνικής ανεξαρτησίας. Αξίζει δε να δούμε με τι θάρρος και ψυχραιμία ανακοινώνει ο Μάγιερ σε καλούς του φίλους από το εξωτερικό τον επερχόμενο θάνατο του: « Εν ονόματι των γενναίων στρατηγών μας, του Νότη Μπότσαρη, του Παπαδιαμαντόπουλου και εμένα, διακηρύσσω πως ορκιστήκαμε να υπερασπιστούμε το Μεσολόγγι σπιθαμή προς σπιθαμή και να μην δεχτούμε συνθηκολόγηση. Η τελευταία μας ώρα πλησιάζει.
Προτού όμως προχωρήσω στην ηθική και αξιακή αποτίμηση του αγώνος, επιθυμώ να τελειώσω με την σύντομη αφήγηση των γεγονότων. Κάθε μέρα πλέον ήταν ένα μαρτύριο για τους ελεύθερους πολιορκημένους. Ο σφοδρός χειμώνας έδινε τη θέση του στην αναζωογονητική άνοιξη, μα ο αγώνας για ελευθερία συνεχιζόταν με αμείωτη ένταση. Πείνα, κακουχίες, σκελετωμένα κορμιά, άνθρωποι να κείτονται στους δρόμους και όμως, οι ζωντανοί αυτοί νεκροί, κατόρθωναν να παραμείνουν στον μάταιο τούτο κόσμο, θέλοντας να καθυστερήσουν όσο περισσότερο μπορούν το αναπόφευκτο τέλος. Στον μάταιο τούτο κόσμο, ο οποίος γίνεται δικαιότερος και ωραιότερος, μόνο όταν εμείς οι ίδιοι παλεύουμε για τον σκοπό αυτό με αυταπάρνηση και σθένος.
Κάπως έτσι λοιπόν, στις 10 Απριλίου και μην έχοντας πλέον άλλη επιλογή, οι ελεύθεροι πολιορκημένοι επιχειρούν την μεγάλη έξοδο. Γυναικόπαιδα κραδαίνουν όπλα για να υπερασπιστούν την τιμή και τις ζωές τους, ενώ εξαντλημένοι μα ανυπότακτοι οπλίτες είναι έτοιμοι να δώσουν μία ακόμα σπουδαία μάχη. Το αποτέλεσμα της εξόδου αυτής; Χιλιάδες αθώες ψυχές βρήκαν ευκλεή θάνατο, ενώ νεαρά κορίτσια και αμούστακα παιδιά που επιβίωσαν, έγιναν λεία των διαφόρων δουλεμπόρων στα κτηνώδη σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Βέβαια 1.300 οπλίτες υπό την ηγεσία των Κίτσου Τζαβέλλα και Νότη Μπότσαρη και 100 γυναικόπαιδα, κατόρθωσαν να βρουν καταφύγιο στα Σάλωνα και έζησαν για να δικαιώσουν την θυσία των αδερφών τους ( π.χ. μάχη Πέτρας Βοιωτίας 1829 και αριστεία Κίτσου Τζαβέλλα).
Όμως επειδή ο βίος των Σουλιωτών και των Μεσολογγιτών ήταν παράλληλος, δε θα μπορούσε το Μεσολόγγι να μην έχει τον δικό του καλόγερο Σαμουήλ. Δε θα μπορούσε το Μεσολόγγι να μην έχει τον δικό του εκφραστή των λόγων του Θεού, ο οποίος με το θεάρεστο κήρυγμα του εμφύσησε στους συμπολίτες του το πάθος για ελευθερία και ο οποίος αρνούμενος να υποταχθεί στον τύραννο διάλεξε την μάχη μέχρις εσχάτων. Κάπως έτσι λοιπόν, Το βράδυ της Εξόδου, ο επίσκοπος των Ρωγών Ιωσήφ, μαζί με τον αρχιμανδρίτη Γεράσιμο Ζαλογγίτη και λίγους ανάπηρους και τραυματίες κλείσθηκαν στον μύλο και την μπαρουταποθήκη. Κατόπιν προστέθηκαν και όσοι Έλληνες γύρισαν πίσω κατά τη μάχη της Εξόδου και με τη σύμφωνη γνώμη όλων, όταν οι εχθροί έφθασαν έξω, ο Ιωσήφ έβαλε φωτιά στο μπαρούτι στις 13 Απριλίου 1826.
Τα επακόλουθα της θυσίας των Μεσολογγιτών γνωστά. Η ρομαντική τους θυσία εξυμνείται στα πέρατα της οικουμένης και η σχετικά ουδέτερη μέχρι εκείνη τη στιγμή διεθνής κοινότητα, δραστηριοποιείται ενεργά στο πλευρό των Ελλήνων. Οι ελεύθεροι αυτοί πολιορκημένοι που πάλεψαν υπέρ βωμών και εστιών και υπέρ των ύψιστων ιδανικών της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας, δεν μπορούσαν παρά να γίνουν ήρωες διαχρονικοί και οικουμενικοί, η κληρονομιά των οποίων παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο. Οι γνήσιοι αυτοί Έλληνες, κατόρθωσαν να μείνουν στην ιστορία ως οικουμενικά σύμβολα της ελευθερίας και της πατριδοφροσύνης, ακριβώς επειδή ακολουθώντας την προτροπή του φιλοσόφου Επίκτητου, όταν επρόκειτο να κινδυνέψουν για την πατρίδα και τους και για τους συμπατριώτες τους ( φίλους) τους δεν ρώτησαν το μαντείο εάν πρέπει να κινδυνεύσουν. Διότι έδρασαν όπως θα έδραττε και ο Ερμοκράτης ο Συρακούσιος, ο οποίος μιλώντας στους υπόλοιπους Έλληνες της Σικελίας ( προσπαθώντας να τους πείσει να κάνουν ειρήνη μεταξύ τους και να μην αφήσουν την Αθήνα να τους κυριεύσει) εκστόμισε στην σπουδαία αυτή ρήση: « Μέμφομαι όχι εκείνους που είναι πρόθυμοι να άρχουν, αλλά εκείνους που είναι πρόθυμοι να υποτάσσονται σε άλλους». Διότι τέλος ασπάστηκαν τον ηθικό κώδικα που ασπάστηκαν και οι Έλληνες στη διάρκεια της επικής ναυμαχίας της Σαλαμίνας: « Ο γιοι των Ελλήνων, αγωνισθείτε για να ελευθερώσετε την Γη και την χώρα των πατέρων σας, ελευθερώσετε τους γιούς και τις κόρες σας, ελευθερώσετε τις γυναίκες σας, ελευθερώσετε τους ναούς των πατρικών θεών, τους τάφους των προγόνων σας. Ο αγώνας σας τώρα είναι ύψιστης σημασίας και αρετής».
Σήμερα λοιπόν, αυτήν την τόσο σημαντική ημέρα για ολάκερη την οικουμένη. Την ημέρα σύμβολο της ελευθερίας και της εθνικής υπερηφάνειας, ας αναφωνήσουμε όλοι μαζί: Ζήτω η ελευθερία! Ζήτω η Ελλάς!