Η θεωρία, η πράξη και η σημασία των προτύπων
Όπως έχω ξαναπεί, ζούμε σε μία εποχή αδιάλειπτων και δομικών αλλαγών. Αξίες και κοσμοθεωρίες αιώνων αμφισβητούνται και ο κόσμος δείχνει να μεταβάλλεται με ραγδαίους ρυθμούς. Στο "καζάνι" λοιπόν της κριτικής του παρελθόντος, έχει εισέλθει και η ανάγκη του ανθρώπου να δημιουργεί πρότυπα συμπεριφοράς και κοσμοθεωρίας. Είναι άραγε κατακριτέα αυτή η φυσική και διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου; Και εάν είναι, τότε ποιος ο λόγος;
Ακούω συνεχώς το επιχείρημα, ότι ζούμε σε μία κοινωνία σύγχρονη, στην οποία ο κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστός και έχει την υποχρέωση να διαμορφώνει τον δικό του χαρακτήρα και τα δικά του πεπραγμένα. Η άποψη αυτή με μία πρώτη ματιά, ασφαλώς και είναι θεμιτή. Όμως εάν εξεταστεί εις βάθος, υστερεί σημαντικά στους παράγοντες του ορθολογισμού και του πραγματισμού. Άραγε πως είναι δυνατόν, σε μία κοινωνία η οποία έχει αναδείξει ιστορικά εκατοντάδες χιλιάδες σπουδαίες προσωπικότητες και η οποία πλέον αποτελείται από 7,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους, ο δικός σου χαρακτήρας να μην ταιριάζει με κανενός άλλου ατόμου; Αυτό που προσπαθώ να πω, είναι ότι κάποιες θεωρίες μπορεί πράγματι να είναι εύηχες και θεμιτές, προτού όμως αποθεώσουμε κάποια σκέψη, οφείλουμε να δούμε ποιο είναι το αντίκρισμα της, στην πραγματικότητα την οποία βιώνουμε.
Εφόσον λοιπόν ξεκαθαρίσαμε, ότι μία θεωρία για να γίνει καθολικά σεβαστή (όχι απαραίτητα αποδεκτή), πρέπει να εφαρμόζεται και στην πράξη, καιρός να διαμορφώσουμε τη δική μας θεωρία, βασισμένοι στις επιστήμες της φιλοσοφίας, της ψυχολογίας και της ιστορίας ( τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ και όσοι συμμερίζονται τις απόψεις μου). Προτού όμως παραθέσω την προσωπική μου εμπειρία από τον τομέα των προτύπων, οφείλω να παραθέσω τη δική μου γνώμη, για το πώς πρέπει να διαμορφώνουμε στη συνείδηση μας, τα πρότυπα συμπεριφορών και αξιών, τα οποία επιθυμούμε να ακολουθήσουμε...
Στο σημείο αυτό λοιπόν, η Αριστοτελική μεσότητα, έρχεται και πάλι να διαδραματίσει καθοριστικό και καίριο ρόλο, σε ένα πράγματι δύσκολο ερώτημα. Ας ακολουθήσουμε λοιπόν το παράδειγμα του Σταγειρίτη φιλοσόφου και ας ορίσουμε την υπερβολή, την έλλειψη και τη "χρυσή" μεσότητα στο θέμα επιλογής προτύπων. Το να εμπνέεσαι από ένα ιστορικό πρόσωπο λοιπόν, ή από ένα πρόσωπο του περίγυρου σου, ασφαλώς και είναι κάτι θεμιτό. Αντιθέτως, το να μην εμπνέεσαι από τίποτα και κανέναν και να θεωρείς ότι κανείς άλλος πέραν του εαυτού σου δεν αξίζει την παραμικρή προσοχή, τότε σίγουρα στερείσαι σύνεσης, λογικής και μετριοφροσύνης. Αφού λοιπόν ορίσαμε τι σημαίνει η έλλειψη προτύπων, ας ορίσουμε και την υπερβολή στην υιοθέτηση προτύπων. Η υπερβολή στα δικά μου τα μάτια λοιπόν, είναι όχι απλώς να εμπνέεσαι από τη ζωή ενός προσώπου, αλλά να προσπαθείς κατά γράμμα να ζήσεις τη δική του ζωή και να συμπεριφέρεσαι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που θα συμπεριφερόταν και εκείνος. Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν, δεν σέβεσαι και δεν εμπνέεσαι από το πρόσωπο αυτό, αντιθέτως, χάνεις κάθε είδους αυτοεκτίμηση και μετατρέπεσαι σε «σκλάβος» μίας εικόνας, την οποία δεν μπορείς να υπηρετήσεις, οπότε καταδικάζεις τον εαυτό σου στην αίσθηση της δυστυχίας και της απογοήτευσης.
Αφού όμως ορίσαμε τα δύο άκρα στην υιοθέτηση προτύπων, τα οποία καλό είναι να μην τα ασπαζόμαστε, ας ορίσουμε και τον ιδανικό τρόπο για την υιοθέτηση προτύπων. Όταν λοιπόν στο πρόσωπο ενός ανθρώπου αντικρίζεις, ένα ιδανικό πρότυπο συμπεριφοράς και κώδικα αξιών, οφείλεις να μελετήσεις τη ζωή του και να εμπνευστείς από αυτήν, σε στιγμές όπου πιθανότατα χρειάζεσαι μία μεταφυσική βοήθεια. Όμως πρέπει να εμπνέεσαι από το πρόσωπο αυτό με τρόπο παραγωγικό και σε καμία περίπτωση δογματικό. Πρέπει να κρίνεις πάντοτε με καθαρό μυαλό, να μπορείς να διακρίνεις τα σωστά και τα λάθη της φυσιογνωμίας που θαυμάζεις και παράλληλα οφείλεις να μην μετατραπείς σε μία καρικατούρα του προτύπου σου. Οφείλεις εν ολίγοις να εμπνευστείς και όχι να "απορροφηθείς" από αυτό το πρόσωπο.
Ας περάσουμε όμως από την εύκολη θεωρία, στην πολύπλοκη και αγαπημένη μου, πράξη! Ας αποδείξουμε ότι τα όσα προαναφέρθηκαν δεν είναι θεωρίες κενού περιεχομένου, αλλά απτά δεδομένα, τα οποία προκύπτουν μέσα από τις επιστήμες της ιστορίας και της κοινωνιολογίας. Γυρνώντας λοιπόν πίσω στο χρόνο και πιο συγκεκριμένα, εάν φτάσουμε στο έτος 68 π.Χ. θα δούμε έναν φιλόδοξο και ευγενή Ρωμαίο, να αντικρίζει με μελαγχολία έναν επιβλητικό ανδριάντα του μεγάλου Αλέξανδρου και να μονολογεί: «Στην ηλικία μου ο Αλέξανδρος ήταν κοσμοκράτορας, ενώ εγώ δεν έχω κάνει τίποτα που ν' αξίζει ακόμα». Ποιος ήταν ο ευγενής αυτός Ρωμαίος; Μα φυσικά ο πανίσχυρος και παντοδύναμος Ιούλιος Καίσαρ.
Ο άνθρωπος που έγινε το σύμβολο της ανθρώπινης ματαιοδοξίας και έπαρσης λοιπόν, όχι μόνο δεν είχε πρόβλημα να θαυμάσει έναν ανώτερο του άνδρα, μα επεδίωκε και να φτάσει τη δόξα του. Επεδίωκε να φτάσει τη δόξα του, σε καμία περίπτωση όμως δεν έχασε την πολυτάλαντη και ιδιαίτερη προσωπικότητα του. Συνέχισε να βάζει υψηλούς στόχους και εν τέλει πέτυχε τόσα πολλά, ώστε έμεινε στην ιστορία ως ο Ιούλιος Καίσαρ. Το αιώνιο πρότυπο της ισχύος και της πυγμής. Ο άνθρωπος που το όνομα του, αποτέλεσε τίτλο τιμής για τους αυτοκράτορες και τους βασιλείς του μέλλοντος. Ο Αυτοκράτωρ που οι πάντες στο όνομα του ( ειδικά εάν έχουν δει και τις ταινίες Αστερίξ και Οβελίξ), σπεύδουν να αναφωνήσουν τον πασίγνωστο χαιρετισμό « Ave Caesar». Ο δε Μεγάλος Αλέξανδρος, ο μέγιστος των μεγίστων, ενέπνευσε πολλούς ακόμα σπουδαίους άνδρες. Ενέπνευσε τον Πομπήιο ( ο οποίος υιοθέτησε τον τίτλο "Μέγας"), τον Οκταβιανό Αύγουστο που με δέος και σεβασμό προσκύνησε τον τάφο του στην Αλεξάνδρεια, αλλά και τον Ηράκλειο, ο οποίος κατόρθωσε με τη σειρά του να συντρίψει την περσική απειλή, διοργανώνοντας μία πραγματικά μεγαλειώδη εκστρατεία, αντίστοιχη με αυτή του μεγάλου Αλεξάνδρου!
Τα ιστορικά παραδείγματα είναι ασφαλώς πάρα πολλά. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι ο βίος του Αριστοτέλους. Του Αριστοτέλους, ο οποίος φοίτησε στην ακαδημία του Πλάτωνος, σεβάστηκε τον δάσκαλο του και έμαθε πολλά από αυτόν, όμως κατόρθωσε εμπνεόμενος από τη θεωρία του, να διαμορφώσει τη δική του ξεχωριστή κοσμοθεωρία, η οποία τον καθιέρωσε στη συλλογική μνήμη, ως ένα από τα σπουδαιότερα φιλοσοφικά πνεύματα όλων των εποχών.
Όμως εφόσον αναλύσαμε τα ιστορικά παραδείγματα, ας προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε και το βαθύτερο νόημα τους. Για να καταστήσω λοιπόν τα επιχειρήματα μου πιο οικεία σε όλους μας, θα αναφερθώ στη δική μου ταπεινή προσωπική εμπειρία. Εγώ λοιπόν, υπήρξα ένα παιδί αρκετά ανασφαλές και συνεσταλμένο. Ώσπου μία μέρα, παρακολουθώντας τη σειρά « Hercules The Legendary Journeys», θαύμασα την ερμηνεία του Θεού του πολέμου. Αμέσως έψαξα να μάθω τα πάντα για την συγκεκριμένη θεϊκή μορφή, αλλά και για τον ηθοποιό ο οποίος την ενσάρκωσε, με περισσή μαεστρία και παραστατικότητα. Μαθαίνοντας λοιπόν ότι ο συγκεκριμένος ηθοποιός ( Kevin Tod Smith), απεβίωσε το 2002 σε ηλικία μόλις 39 ετών, πραγματικά συγκλονίστηκα. Από τότε πραγματικά εμπνεύστηκα από τη ζωή του συγκεκριμένου ανθρώπου και αποφάσισα ότι η ζωή είναι πολύ μικρή και πρέπει να προσπαθούμε να την απολαύσουμε όσο πιο πολύ μπορούμε. Παράλληλα υιοθέτησα κάποια στοιχεία της προσωπικότητας του εκλιπόντος ηθοποιού, στο έργο όπου τον πρωτογνώρισα και πράγματι ξεκίνησα να βρίσκω την αποδοχή που έψαχνα, πρώτα από όλα από τον ίδιο μου τον εαυτό και κατόπιν από την ομήγυρη μου.
Βρήκα λοιπόν την αποδοχή που έψαχνα, βρήκα ένα πρότυπο συμπεριφοράς και ύφους το οποίο με ενέπνευσε, σε καμία περίπτωση όμως, δεν θέλησα να μετατραπώ σε κάτι το οποίο δεν είμαι. Διατήρησα την προσωπικότητα μου και εν τέλει στα δικά μου μάτια, δικαιώθηκα. Έμαθα να μην αγχώνομαι για τα πάντα, έκανα φιλίες βασισμένες στην ειλικρίνεια και όχι στη συμβατικότητα και μπόρεσα να βρω έναν σκοπό στη ζωή μου ( συγγραφή και σεναριογραφία), τον οποίο προσπαθώ να υπηρετώ όσο το δυνατόν καλύτερα!
Εν κατακλείδι, η υιοθέτηση προτύπων, όταν γίνεται με όρους Αριστοτελικής μεσότητας και λογικής, σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά την προσωπικότητα του κάθε ατόμου. Αντιθέτως, εάν θες να πετύχεις, οφείλεις να «διαβάζεις» τους ανθρώπους γύρω σου και να εμπνέεσαι από τα θετικά τους στοιχεία, καταφέρνοντας να μην αλλοτριώνεις τον πυρήνα της ατομικής σου κοσμοθεωρίας.