Μάντης Κακών ή κυνικός πραγματιστής
Μάντης κακών... Έτσι είχε χαρακτηριστεί κατά τη διάρκεια του δεκαετούς τρωικού πολέμου, ο πανίσχυρος Αγαμέμνων, τον αλάθητο οιωνοσκόπο του στρατοπέδου των Αργείων, τον ξακουστό Κάλχα. Και μπορεί στη συνείδηση της κοινής ελληνικής γνώμης, ο Αγαμέμνων να θεωρείται ο δύστροπος και εγωπαθής ηγέτης, μα ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι όλοι οι Έλληνες, κρύβουμε μέσα μας έναν Αγαμέμνονα; Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει ότι ο Ελληνικός λαός διαχρονικά αναδεικνύει όλους όσους του «χαϊδεύουν» τα αυτιά και καταρρακώνει και αποβάλλει όλους όσους τολμούν να πουν «πικρές» αλήθειες; Και μάλιστα δε σταματά εκεί... Μόλις οι δυσάρεστες προβλέψεις του σύγχρονων «οιωνοσκόπων» επιβεβαιωθούν, προχωρά στα εξής βήματα: Είτε αποθεώνει τον δικαιωμένο άνθρωπο και κατηγορεί όλους όσους στέρησαν την Ελληνική πολιτεία από ένα άξιο τέκνον της ( υποκρισία) είτε απλώς αρνείται να αποδεχτεί έγκαιρα το λάθος του και οδηγείται στην εσωστρέφεια και στο διχασμό.
Ασφαλώς, το σαράκι του διχασμού δεν έλειπε μήτε από τους Αργείους μήτε από τους Τρώες. Άλλωστε δεν πλάστηκε τυχαία η έκφραση «ομηρικός καυγάς». Μέσω του σημερινού άρθρου λοιπόν, δεν σκοπεύω να υποστηρίξω ότι ο καυγάς αποτελεί μία κατάσταση κατακριτέα. Οι ανθρώπινες κοινωνίες εξελίσσονται μέσω των καυγάδων και των φιλονικιών και σε μία δημοκρατική και φιλελεύθερη κοινωνία, ασφαλώς και πρέπει να υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις. Ασφαλώς και πρέπει να φιλονικούμε λοιπόν, υπό την προϋπόθεση ότι: Πρώτον, η κάθε κοινωνική παράταξη θα σέβεται το δικαίωμα της αντιπάλου παρατάξεως να εκφράσει τις απόψεις της και δεύτερον, αμφότερες οι παρατάξεις θα σκοπεύουν στο ΚΟΙΝΟ ΚΑΛΟ και όχι στην εξυπηρέτηση των ατομικών τους παθών και στην δημιουργία διχαστικού και αντιπαραγωγικού κλίματος.
Ας αφήσουμε όμως για λίγο το παρόν και ας επιστρέψουμε στα επικά χρόνια του τρωικού πολέμου. Επί εννέα έτη, οι Αργείοι λείπουν από τις ιδιαίτερες πατρίδες τους και παλεύουν για την κατάκτηση της κραταιής Τροίας. Η μάχη τους είναι ασφαλώς στρατηγική ( γεωστρατηγικά οφέλη Τροίας), αλλά είναι και αξιακή. Ο πρίγκιπας Πάρις παραβίασε τα πατροπαράδοτα ήθη της φιλοξενίας και της εντιμότητας και εφόσον οι Τρώες δικαιολόγησαν τις πράξεις του, έπρεπε να τιμωρηθούν μαζί του. Όμως όσο τα χρόνια περνούσαν, τόσο οι προσωπικές αντιζηλίες, υπερίσχυαν του ενωτικού και αισιόδοξου κλίματος των πρώτων ετών. Όταν μάλιστα ο Αγαμέμνονας αρνήθηκε τα δώρα του υπερήλικα ιερέα του Απόλλωνα, Χρύση ( ο οποίος ζητούσε την απελευθέρωση της κόρης του Χρυσηίδας) ο ασκός της διχόνοιας και της κακοτυχίας άνοιξε για το στρατόπεδο των Αργείων.
Ο τοξοβόλος Απόλλων σπέρνει λοιμό φοβερό στο στρατόπεδο των Αχαιών και πάρα πολλοί στρατιώτες πεθαίνουν άδοξα. Περισσότεροι άνδρες σκοτώνονται από το λοιμό, παρά από τα δόρατα των εχθρών και οι στρατηγοί των Αχαιών αποφασίζουν να αναλάβουν δράση. Όλοι τους θερμοπαρακαλούν τον Κάλχα να τους εξηγήσει το θέλημα των Θεών, μα ο άριστος οιωνοσκόπος διστάζει να αποκαλύψει τη βούληση των Θεών. Εκείνη τη στιγμή, ο ασυναγώνιστος στην τέχνη του πολέμου Αχιλλέας, παρέχει την προστασία του στον Κάλχα, θέλοντας να τον πείσει να μιλήσει άφοβα. Ο Κάλχας αισθάνεται ασφαλής και κατηγορεί τον αρχιστράτηγο των Ελλήνων. Τον κατηγορεί πως η δική του απρεπέστατη συμπεριφορά προς τον γηραιό ιερέα του Απόλλωνος, ήταν και αυτή που προκάλεσε την οργή του τοξοβόλου Θεού. Μάλιστα αναφέρει ότι ο μόνος τρόπος για να λυπηθούν οι Θεοί τους Αργείους, είναι ο Αγαμέμνων να επιστρέψει τη πανέμορφη Χρυσηίδα στον πατέρα της χωρίς να δεχτεί το παραμικρό αντάλλαγμα και στέλνοντας μία « αγία εκατόμβη» στον ταπεινωμένο ιερέα.
Ο πανίσχυρος Αγαμέμνων ξεσπά. Πλέκει το εγκώμιο της νεαρής Χρυσηίδας, μα φαίνεται να καταδέχεται να καταπνίξει τα αισθήματα του για χάρη του κοινού καλού. Όταν όμως ζητά ως αντάλλαγμα για την «μεγαλοψυχία» του, τη γυναίκα-λάφυρο του Αχιλλέως ( Βρισηίδα), ο Αχιλλέας χάνει την ψυχραιμία του. Οι δύο άντρες ανταλλάζουν χαρακτηρισμούς βαρύτατους και «πικρούς» και εάν η Αθηνά δεν συγκρατούσε τον εξοργισμένο Πηλείδη, τότε εκείνος θα είχε αφαιρέσει τη ζωή του εγωπαθέστατου και απρεπούς αρχιστράτηγου. Όμως ας επικεντρωθούμε στην αποστροφή του λόγου του Αγαμέμνονος, η οποία αποτελεί την κεντρική έμπνευση του σημερινού μας άρθρου: « Με βλέμμα κακοσήμαντο στον Κάλχαντα είπε πρώτα:
Μάντι κακών, όχι, ποτέ πρόσχαρό τι δεν μου 'πες, και ο νους σου πάντοτε αγαπά κακά να προμαντεύει· λόγον δεν είπες συ ποτέ καλόν ούτ' έχεις πράξει. Και τώρα εδώ στους Δαναούς χρησμολογείς και λέγεις, όπως για τούτο συμφορές τους δίδει ο μακροβόλος, ότι την πλούσια ξαγορά της θυγατρός του Χρύση δεν δέχθηκα ( Ομήρου Ιλιάδα Ραψωδία Α στ. 105-112).
Βλέπουμε ξεκάθαρα θαρρώ, ότι ο Αγαμέμνων είναι ο γνήσιος άρχων αλλά και ο γνήσιος αρχόμενος Έλλην. Από τη μία πλευρά λοιπόν, ο Ατρείδης βασιλεύς είναι άξιος στρατηγός και ηγέτης, έχει όραμα που ξεπερνά την εποχή του και κατορθώνει να διαμορφώνει και όχι να ακολουθεί τις εξελίξεις. Από την άλλη πλευρά βέβαια, Διαλέγει να κατηγορεί τους ανθρώπους που επισημαίνουν τα λάθη του και όχι τον ίδιο του τον εαυτό. Διαλέγει να επιρρίπτει τις ευθύνες για τον χαμό τόσων αθώων πολεμιστών όχι στην άπληστη φύση του, αλλά στον πραγματιστή Κάλχαντα. Ο δε Αχιλλέας, είναι ο γνήσιος ατίθασος, έντιμος και ιδεαλιστής νέος, ο οποίος αρνείται να συμβιβαστεί στα κοινωνικά και πολιτικά πρότυπα της εποχής του και θεωρεί ότι άρχεται από ανθρώπους κατώτερους τους. Βέβαια, εφόσον ο Αχιλλέας δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει αρχιστράτηγος, δεν μπορούμε να τον κρίνουμε επί του πρακτέου, παρά μόνο επί θεωρητικής βάσεως.
Ποια όμως η θέση του οιωνοσκόπου Κάλχαντος στην ιστορία αυτή; Ο Κάλχας φαίνεται να λειτουργεί ως ένας μετριοπαθές δημόσιο πρόσωπο, το οποίο όλοι σέβονται τη γνώμη του, είτε δυσαρεστούνται είτε ευχαριστιούνται με αυτή. Ο Κάλχας είναι το πρόσωπο αυτό, που καλείται να εκστομίσει τις αλήθειες που οι άλλοι γνωρίζουν, αλλά διαλέγουν να τις αποσιωπούν. Ο Κάλχας είναι αυτός που ανακοινώνει στον Αγαμέμνονα ότι εξόργισε την Άρτεμις με την σφαγή του ιερού ελαφιού της ( η παρολίγον θυσία της Ιφιγένειας, την οποία ο Αγαμέμνων δε συγχώρεσε ποτέ στον Κάλχαντα και η Κλυταιμνήστρα δεν συγχώρεσε ποτέ στον Αγαμέμνονα). Ο Κάλχας είναι αυτός που επικρίνει και πάλι τον Αγαμέμνονα για τα σφάλματα του και που γενικότερα λέει πάντοτε δυσάρεστες, αλλά ουσιαστικές αλήθειες.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί η ειδοποιός διαφορά των προγόνων μας με εμάς τους απογόνους τους. Οι μάντεις κακών/αληθειών είναι λογικό, ότι πάντοτε θα είναι αποκρουστικοί και δυσάρεστοι στους συνομιλητές τους. Όμως οι Αργείοι κέρδισαν τον πόλεμο, ακριβώς επειδή μπορούσαν να αποδέχονται τα σημάδια των Θεών και του πεπρωμένου. Άνδρες γεμάτοι υπερηφάνεια και φιλοδοξία, μπορούσαν να «πνίξουν» τον εγωισμό τους και να εργαστούν για χάρη του κοινού καλού. Ο Αχιλλέας και ο Αγαμέμνων, οι εγωπαθείς αυτοί στρατηγοί δε δίστασαν να δώσουν τα χέρια μετά το θάνατο του Πάτροκλου και μαζί να πολεμήσουν για την πολυπόθητη νίκη και για να τιμήσουν τους νεκρούς συμπολεμιστές τους. Τη σημερινή εποχή όμως, ο δημόσιος βίος, δε φαίνεται πλέον να αποπνέει τα ύψιστα ιδανικά των προγόνων μας (εντιμότητα, ομοψυχία, συναδελφοσύνη κ.α.). Αντιθέτως, φαίνεται να αποπνέει καιροσκοπισμό, εγωκεντρισμό, και ανεντιμότητα. Το νεοελληνικό κράτος είχε πολλές δυνατότητες στο παρελθόν να εκσυγχρονιστεί και να προσεγγίσει τη δόξα των προγόνων μας, μα όλες αυτές τις φορές, ο διχασμός και η μικροπρέπεια, επικράτησαν της ομόνοιας και της μεγαλοπρέπειας.
Υπάρχει όμως τρόπος να ανακτήσουμε το κύρος και τη δόξα του παρελθόντος; Να ξεφύγουμε από την εσωστρεφή και ηττοπαθή πολιτική μας και να υιοθετήσουμε μία εξωστρεφή και παραγωγική κοινωνική και αξιακή πολιτική; Ασφαλώς και υπάρχει! Οι άνθρωποι του πνεύματος, πρέπει να πάψουν να προωθούν την εσωστρέφεια και τη διχόνοια. Πρέπει να πουν την αλήθεια στο λαό και να επιχειρήσουν να ενώσουν και πάλι τους Έλληνες υπό την σκέπην ενός μεγαλεπήβολου οράματος. Ο λαός στη συνέχεια, πρέπει να βρει το κουράγιο να αποδεχτεί τα λάθη του και να προχωρήσει σε μία γενναία αυτοκριτική. Μία αυτοκριτική η οποία θα τον καταστήσει όχι υπόλογο στους ανεπαρκείς ηγέτες του παρελθόντος, αλλά ικανό να γεννήσει τους σπουδαίους ηγέτες του μέλλοντος. Διότι ούτε ο Φίλιππος Β' ούτε ο Αλέξανδρος ο Μέγας θα κατόρθωναν να ενώσουν τους Έλληνες, εάν οι ίδιοι οι Έλληνες δεν επιθυμούσαν την εσωτερική γαλήνη μετά από δεκαετίες εμφύλιων αλληλοσπαραγμών. Εάν το σπουδαίο πολιτικό/στρατιωτικό όραμα τους, δεν επισφραγίζονταν από ένα σπουδαίο ιδεολογικό υπόβαθρο, το οποίο διανοητές του βεληνεκούς του Αριστοτέλους και του Ισοκράτους διαμόρφωσαν.
Κλείνοντας, αποφάσισα από εδώ και στο εξής, στον επίλογο κάθε άρθρου μου, να παραθέτω την συγκλονιστική και πάντοτε επίκαιρη ρήση του Αριστοτέλους, για το Ελληνικό έθνος: «Το ελληνικό γένος ζει ελεύθερα και διοικείται άριστα και θα μπορούσε να κυριαρχήσει, αν ήταν πολιτικά ενωμένο».