Ο Αριστείδης, ο πολυτάραχος βίος του και η εντιμότητα ως πυλώνας αναβάθμισης του πολιτειακού βίου
Δικαιοσύνη και εντιμότητα. Δύο τόσο συνηθισμένες και γνωστές λέξεις, αλλά με τόσο περίπλοκο και ξεχωριστό περιεχόμενο. Χιλιάδες διαφορετικές ερμηνείες και προσεγγίσεις γεννήθηκαν ανά τους αιώνας για την εξήγηση τους. Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνιολογικές θεωρίες, εμπνεύστηκαν από αυτές τις λέξεις και διαμορφώθηκαν δίνοντας τους μία ερμηνεία, η οποία ταυτίζονταν με το δικό τους τρόπο σκέψεως. Όμως επειδή γνωρίζετε τη λατρεία να ομιλώ με συγκεκριμένα παραδείγματα και όχι με γενικόλογες αερολογίες αμπελοφιλοσοφικού περιεχομένου, θα παρουσιάσω τη δική μου άποψη για τη δικαιοσύνη και την εντιμότητα, όπως αυτές αποτυπώνονται στο βίο ( δημόσιο και ιδιωτικό), ενός πασίγνωστου πολιτικού και στρατιωτικού ανδρός της Αθηναϊκής δημοκρατίας, του Αριστείδου του Δικαίου.
Ο βίος του Αριστείδη γνωστός. Δε θα αναφέρω σε όλες τις πτυχές της πολυτάραχης και άκρως ενδιαφέρουσας ζωής τους, μα θα προτιμήσω να «σταθώ» σε μερικές «σκηνές» οι οποίες θεωρώ, δείχνουν ξεκάθαρα το ποιόν του συγκεκριμένου ανθρώπου. Ο δίκαιος ανήρ γεννήθηκε το 550π. Χ. στο δήμο της Αλωπεκής της Αντιοχίδας και κατάγονταν από μία οικογένεια άκρως ευκατάστατη. Στενός φίλος του Κλεισθένους του εγκαθιδρυτή του δημοκρατικού πολιτεύματος ( μετά την πτώση της περίφημης τυραννίδας των Πεισιστρατίδων), κατάφερε γρήγορα να διακριθεί και να ενταχθεί στον κύκλο της νέας και πολλά υποσχόμενης γενιάς πολιτικών. Η εντιμότητα και η σύνεση με την οποία ανταποκρίθηκε στα καθήκοντα του πρώτου απαιτητικού και πολύ σημαντικού πόστου που ανέλαβε ( ταμίας στον ιερό ναό της Αθηνάς), τον κατέστησε ήρωα στη συνείδηση του λαού. Όταν μάλιστα κατά τη μεγαλειώδη μάχη του Μαραθώνος, συνέβαλε τα μέγιστα στη νίκη ενάντια των Περσών ( ήταν ο στρατηγός της φυλής του), αλλά και στην ορθή διαχείριση και διαμοιρασμό των πολεμικών λαφύρων, οι «πόρτες» της ανώτατης πολιτειακής και στρατιωτικής ηγεσίας, είχαν ανοίξει διάπλατα για εκείνον.
Ο Αριστείδης ανέρχεται λοιπόν στο ανώτατο πολιτειακό αξίωμα, όχι χάρη σε κάποιον πολιτικό τακτικισμό, αλλά χάρη του ηθικού και άμεμπτου χαρακτήρα του. Η επιτυχία του αυτή, ασφαλώς και προκάλεσε έντονο φθόνο και αντιπάθεια, στους πολιτικούς του αντιπάλους. Κάπως έτσι και μετά από τη δογματική εναντίωση του Αριστείδη στο πρόγραμμα ενίσχυσης του Αθηναϊκού στόλου το οποίο πρότεινε ο Θεμιστοκλής ( και το οποίο εγκαθίδρυσε ουσιαστικά την Αθηναϊκή κυριαρχία στην Ελληνική θάλασσα), ο Αριστείδης εξορίστηκε από την πόλη των Αθηνών. Μάλιστα κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας, ο Αριστείδης βλέπει έναν αγράμματο πολίτη να τον πλησιάζει και να του ζητά να τον βοηθήσει να γράψει επάνω στο όστρακο που του παρείχε η πολιτεία ( η γνωστή διαδικασία του εξοστρακισμού), τη θέληση του ιδίου, να εξοριστεί ο Αριστείδης. Ο Δίκαιος ανήρ, χωρίς στιγμή να διστάσει και χωρίς να εναντιωθεί στο θέλημα του λαού, βοήθησε τον απλό πολίτη και του έκανε μόνο μία ερώτηση: Γιατί θεωρούσε τον Αριστείδη άξιο για μία τόσο «σκληρή» ποινή; Η απάντηση του απλού πολίτη, είναι μνημείο άγνοιας, μνησικακίας και αψυχολόγητης συμμετοχής στα κοινά, η οποία μαστίζει το λαό μας διαχρονικά. Ο Αθηναίος πολίτης απάντησε ότι δε γνώριζε τον Αριστείδη, αλλά ψήφιζε τον εξοστρακισμό του, επειδή δεν του άρεσε που άκουγε τους πάντες να τον χαρακτηρίζουν δίκαιο.
Προτού σχολιάσω όμως το εξής περιστατικό, πιστεύω αξίζει να διηγηθώ, τη συνέχεια της ενδιαφέρουσας αυτής ιστορίας. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 480 π.Χ. ο Ξέρξης επανέρχεται με άκρως εχθρικές διαθέσεις. Ο Θεμιστοκλής διακρίνοντας εγκαίρως τον κίνδυνο, καλεί όλους τους εξορισθέντες να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και να συμβάλλουν στον αγώνα της εθνικής ανεξαρτησίας. Ο Αριστείδης δέχεται και συμμετέχει με μεγάλη επιτυχία στα γεγονότα της ναυμαχίας της Σαλαμίνας ( υπό τις οδηγίες του ορκισμένου αντιπάλου του, του Θεμιστοκλή), ενώ στη μάχη των Πλαταιών, όπου ο Περσικός στρατός υπέστη ολοκληρωτική πανωλεθρία, ο Αριστείδης ηγήθηκε των Αθηναϊκών στρατιωτικών δυνάμεων. Έπειτα όπως είναι γνωστό, ο Αριστείδης με το μεστό του λόγο, αλλά και την εντιμότητα που τον διέκρινε, συνέβαλλε τα μέγιστα, στη δημιουργία της Α' Δηλιακής-Αθηναϊκής συμμαχίας, η οποία κατέστησε την πόλη των Αθηνών, κυρίαρχη στο πεδίο της θάλασσας. Μία συμμαχία η οποία βασίστηκε στις αρχές της ισονομίας, της ισοπολιτείας και της δικαιοσύνης μεταξύ των κρατών μελών, ασχέτως εάν οι μεταγενέστεροι του Αριστείδη, αποδείχθηκαν ανάξιοι της πολιτικής και διπλωματικής του κληρονομιάς. Ο Αριστείδης λοιπόν, ο οποίος σε ολόκληρη τη ζωή του διαχειρίστηκε αμέτρητο πλούτο, απεβίωσε πάμφτωχος και αφήνοντας απροίκιστες τις κόρες του, διαλύοντας κάθε αμφιβολία για την ηθική του ακεραιότητα και για την ολοκληρωτική του αφοσίωση στο κοινό και όχι στο ατομικό συμφέρον.
Έχοντας παραθέσει εν συντομία την ιστορία αυτής της ξεχωριστής πολιτικής φυσιογνωμίας, θα ήθελα να σχολιάσω δύο στιγμιότυπα του πολυτάραχου βίου του, τα οποία ξεχωρίζω και τα οποία εμένα προσωπικά με εμπνέουν. Το πρώτο, είναι η περίφημη συνομιλία του, με τον απλό πολίτη, ο οποίος με την ψήφο του ζήτησε τον εξοστρακισμό του Αριστείδη εκ της πόλεως των Αθηνών. Το δεύτερο και εξίσου σημαντικό, «highlight» της ζωής αυτού του σπουδαίου ανδρός, ήταν το εξής. Όταν λοιπόν κατά τη διάρκεια της δεύτερης φάσεως των Περσικών πολέμων, ο Πέρσης στρατηγός Μαρδόνιος, επεδίωξε ειρήνη και συνεργασία με την πόλη των Αθηνών ( τάζοντας της πλουσιοπάροχα ανταλλάγματα) έστειλε ως αγγελιοφόρο των προθέσεων του τον Αλέξανδρο Α' τον Μακεδόνα στην εκκλησία του δήμου ( Βασιλεύ του υπό την Περσική κυριαρχία μακεδονικού βασιλείου, ο οποίος όμως στάθηκε ενεργά στο πλευρό των Ελλήνων, παρέχοντας τους χρήσιμες πληροφορίες για τις αδυναμίες του αντίπαλου στρατού). Εκείνος μετέφερε την πρόταση αυτή του Μαρδόνιου, καλώντας τους Αθηναίους να καθυστερήσουν να απαντήσουν, προκειμένου οι λιγοστές προμήθειες των Περσών να ελαττωθούν ακόμα περισσότερο.
Όταν όμως έφτασε η στιγμή της απάντησης και μετά από έντονες διεργασίες, ο δήμος των Αθηνών εξέλεξε τον Αριστείδη ως τον εκλεκτό, για να εκφράσει τη βούληση του. Ο Σπουδαίος και έντιμος Αριστείδης, απαντώντας στην πρόταση του Μαρδόνιου και δείχνοντας ότι είχε οριστικά αφήσει πίσω του, το «πικρό» παρελθόν, απαντά με έναν λόγο μνημείο πολιτικής εντιμότητας καθώς και εθνικής υπερηφάνειας και ομοψυχίας: «Όσο ο ήλιος εξακολουθεί τον δρόμο του, οι Αθηναίοι δεν πρόκειται να γίνουν σύμμαχοι των Περσών. Κι επειδή έχουν τις ελπίδες στους θεούς, που τα ιερά και τα αγάλματα τους μόλυναν και κατέστρεψαν οι Πέρσες, θα εξακολουθήσουν να πολεμούν για την ελευθερία τους». Συνεχίζει μάλιστα, καλώντας τους Σπαρτιάτες να δημιουργήσουν ένα αρραγές εθνικό μέτωπο: «Ούτε τόσο χρυσάφι υπάρχει στη γη, ούτε χώρες τόσο πλούσιες, για να δεχθούμε να προδώσουμε την πατρίδα μας και να γίνουμε φίλοι των Περσών. Βιαστείτε μόνο να στείλετε βοήθεια, γιατί ο Μαρδόνιος γρήγορα θα έλθει εναντίον μας». Η αξιομνημόνευτη, υπερήφανη και έντιμη αυτή στάση του Αριστείδη, ήταν και η κυριότερη αιτία για την ίδρυση της Α' Αθηναϊκής συμμαχίας και της απόλυτης επιβεβαίωσης της Αθηναϊκής κυριαρχίας στο χώρο της θαλάσσης.
Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη στάση του Αριστείδη απέναντι στον πολίτη που ψήφιζε για τον εξοστρακισμό του ( με τη γελοία αιτιολόγηση η οποία προαναφέρθηκε), αποδεικνύει περίτρανα το λόγο, για τον οποίον το σύγχρονο Ελληνικό κράτος παρήκμασε και παρακμάζει. Ο Ελληνικός λαός λοιπόν, ανέκαθεν έλκονταν από τη μεγαλοστομία και την αερολογία. Ανέκαθεν ως λαός ελκόμαστε εάν θέλετε, από μεγαλόπνοες και ανεδαφικές ασυναρτησίες, παρά από κυνικές αλλά έντιμες αλήθειες. Ανέκαθεν γεννούμε ανέντιμους και φαύλους πολιτικούς, οι οποίοι δημιουργούν μία φαύλη πολιτεία και ένα φαύλο θεσμικό καθεστώς, το οποίο καταδικάζουμε, αλλά δεν τολμάμε με την ψήφο μας να αλλάξουμε. Θεωρούμε τους πάντες ανάξιους και μόλις βρεθεί κάποιος άξιος, αμέσως τον περιθωριοποιούμε και επιθυμούμε να τον αποδημήσουμε πολιτικά, έτσι ώστε να μην αποδομήσει εκείνος τις αυταπάτες τις οποίες ΣΚΟΠΙΜΩΣ τρέφουμε.
Ο Αριστείδης λοιπόν, μέσω του ταραγμένου δημοσίου βίου του, είναι το τρανό παράδειγμα εάν θέλετε, του ολιγόλογου, έντιμου και μεθοδικού πολιτικού, τον οποίο όλοι αναζητούμε, μα μόλις τον βρούμε τον καταδικάζουμε ως αντιπαθητικό, γραφικό, χαιρέκακο και άλλα πολλά κοσμητικά επίθετα. Ο Αριστείδης αποτελεί την τρανή απόδειξη πως δεν υπάρχουν κοινωνικές τάξεις, αλλά καλοί και κακοί άνθρωποι. Διότι ναι υπάρχουν πλούσιοι οι οποίοι βοηθούν τους συνανθρώπους τους έμπρακτα, υπάρχουν όμως και φτωχοί άνθρωποι, οι οποίοι αδιαφορούν πλήρως για τον συνάνθρωπο τους και δεν αρέσκονται στις έντιμες και καθαρές κουβέντες. Με λίγα λόγια οι ιστορίες πολιτικών ανδρών όπως ο Αριστείδης, πρέπει όχι απλώς να μας δημιουργούν συναισθήματα συμπάθειας, αλλά και διάθεση αυτοβελτίωσης και αυτοκριτικής. Να μας βοηθούν να κρίνουμε τον κάθε άνθρωπο, όχι από το αξίωμα ή από την οικονομική του κατάσταση, αλλά από την εντιμότητα, την ευθύτητα και την αξιοπρέπεια με την οποία πορεύεται στη ζωή του. Μήπως έφτασε άραγε ο καιρός να γεννήσουμε τους νέους Αριστείδηδες; Μήπως έφτασε επιτέλους ο καιρός, για μία ουσιαστική αυτοκριτική, αλλά και μία αξιακή και ιδεολογική αναβάθμιση του πολιτικού μας συστήματος, άρα και της ίδιας της καθημερινότητας μας; Μήπως έφτασε ο καιρός να διδαχτούμε επιτέλους και κάτι από την μακραίωνη και άκρως διδακτική ιστορία του τόπου μας;