Περί Αριστοκρατίας το ανάγνωσμα

Αριστοκρατία. Μία τόσο ευρέως διαδεδομένη, αλλά και τόσο αμφιλεγόμενη λέξη. Μία λέξη την οποία όλοι μας χρησιμοποιούμε, μα ο καθένας την ερμηνεύει με βάση το δικό του ιδεολογικό, κοινωνικοπολιτικό και αξιακό υπόβαθρο. Ποια η γνώμη όμως των σπουδαιότερων εκπροσώπων του αρχαιοελληνικού πνεύματος για το συγκεκριμένο πολίτευμα και τη συγκεκριμένη τάξη ανθρώπων; Ποιοι είναι οι πραγματικά άριστοι των ανθρωπίνων κοινωνιών και ποιοι οι κατ'ευφημισμόν;

Προτού εισέλθω στο πυρήνα του θέματος του σημερινού άρθρου, οφείλω να ενημερώσω ότι δε διεκδικώ μήτε φιλοσοφικές μήτε κοινωνιολογικές «δάφνες». Δεν έχω σπουδάσει ούτε το αντικείμενο της φιλοσοφίας, ούτε της κοινωνιολογίας. Το μόνο που προσπαθώ να κάνω μέσω των άρθρων μου, είναι τα όσα διαβάζω και τα όσα μαθαίνω, να τα μοιράζομαι μαζί σας και να προσπαθώ να ερμηνεύσω τις πληροφορίες που λαμβάνω σε αγαστή συνεργασία με εσάς, οι οποίοι πιθανότατα να συμφωνείτε με τις αξίες που αποτυπώνω στα άρθρα μου ή και που πιθανότατα να διαφωνείτε και παρ' όλα αυτά βρίσκετε ενδιαφέροντα τα όσα αναφέρω...

Αφού λοιπόν απαρνήθηκα το οποιοδήποτε αλάθητο, μπορώ να εισέλθω στο κεντρικό θέμα του σημερινού άρθρου. Ο Αριστοκράτης στις μέρες μας, συνδέεται είτε με τον εύπορο και μεγαλομανή άνθρωπο ο οποίος ξοδεύει τα χρήματα του αλόγιστα είτε σε έναν εύπορο άνδρα, ο οποίος «κουβαλά» στις πλάτες του μία σπουδαία καταγωγή. Η παρανόηση αυτή, υπήρχε βέβαια και στην αρχαιότητα, αλλά η έξαρση η οποία έχει λάβει στις μέρες μας, είναι ένα κατάλοιπο των περίφημων μεσαιωνικών χρόνων. Ένα κατάλοιπο που μας κληροδότησαν οι μεγάλοι φεουδάρχες και οι μεγάλοι κοτζαμπάσηδες και το οποίο «ριζώθηκε» αργά και μεθοδικά στη συνείδηση μας. Ποια είναι όμως η αλήθεια; Είναι άραγε η λέξη «αριστοκρατία» τόσο ξένη στον απλό λαό; Είναι άραγε η αριστοκρατία ένα προνόμιο των εύρωστων συμπολιτών μας;

Η απάντηση είναι πως όχι. Κάθε άλλο μάλιστα. Μεγάλοι εκπρόσωποι του αρχαιοελληνικού φιλοσοφικού πνεύματος, όπως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, μεμφόταν το πολίτευμα της τιμοκρατίας. Στην πολιτεία του Πλάτωνος λοιπόν, ο Σωκράτης ορίζει την τιμοκρατία, ως ένα πολίτευμα στο οποίο κυβερνούν άτομα που αγαπούν την τιμή και έχουν επιλεχθεί σύμφωνα με τον βαθμό τιμής που κατέχουν στην κοινωνία. Επειδή όμως η τιμή στο συγκεκριμένο πολίτευμα ταυτίζεται με τον πλούτο και την ιδιοκτησία, το πολίτευμα αυτό καταλήγει να είναι φαύλο, καθώς οδηγεί τον εξουσιάζοντα και τον εξουσιαζόμενο νου στη θεωρία του υλισμού και της φιλαργυρίας. Το πολίτευμα αυτό δοκίμασε μάλιστα να το εφαρμόσει ο ξακουστός νομοθέτης Σόλων με το περίφημο τιμοκρατικό σύστημα που θεσμοθέτησε, μα στην πραγματικότητα το πολίτευμα αυτό όχι μόνο δεν έφερε τη γαλήνη στην πόλη των Αθηνών, αλλά έφερε στην εξουσία έναν εξαιρετικά δολοπλόκο και πανίσχυρο τύραννο, τον Πεισίστρατο.

Στο επιχείρημα αυτό, ορθώς θα αντιπαραθέσει κανείς το επιχείρημα, ότι η Αθηναϊκή πολιτεία και οι προσκείμενες σε αυτήν Ελληνικές πόλεις, είχαν ως αντίπαλο δέος, το σκληρό πατροπαράδοτο πολίτευμα της βασιλείας, το οποίο πρέσβευαν πόλεις όπως η Σπάρτη, η Μακεδονία κ.α. Η απάντηση αυτή όμως, δεν είναι παρά μία υπεραπλουστευμένη θεώρηση, μίας πολύπλοκης πραγματικότητας. Διότι στην Σπάρτη πράγματι υπήρχε η περίφημη διπλή βασιλεία των δύο βασιλικών οικογενειών ( των Ευρυπωντιδών και των Αγίδων). Μία βασιλεία δοσμένη λοιπόν με πατροπαράδοτο και αριστοκρατικό μανδύα. Η αριστοκρατική αυτή όμως καταβολή δε βασίζονταν τόσο στον υλικό πλούτο, αλλά στο ένδοξο πολεμικό παρελθόν των συγκεκριμένων δυναστειών. Μία αριστοκρατία, η οποία ελέγχονταν μάλιστα από ένα πανίσχυρο συμβούλιο ( 5 έφοροι), αλλά και από θεσμοθετημένους πολιτειακούς φορείς όπως η γερουσία και η συνέλευση της Απέλλας. Όσον αφορά το Μακεδονικό βασίλειο, πράγματι δεν ξέφυγε ποτέ από την ιδέα του ισχυρού βασιλέως. Η δυναστεία των Αργεαδών λοιπόν και ύστερα η δυναστεία των Αντιγονίδων, διοίκησαν για πολλούς αιώνες το Μακεδονικό βασίλειο με αξιοθαύμαστη σοφία και οξυδέρκεια. Όμως και σε αυτή την περίπτωση, μιλάμε όχι για μία αριστοκρατία του πλούτου, αλλά του ένδοξου παρελθόντος και της ένδοξης καταβολής. Οφείλουμε δε να σημειώσουμε την ύπαρξη της περίφημης συνελεύσεως του Μακεδονικού στρατού, η οποία διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στις δικαστικές αποφάσεις, ενώ είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη, πως διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο και στην ανάδειξη του βασιλέως.

Πιο ξεκάθαρα; Η Σπάρτη και η Μακεδονία πράγματι διατήρησαν το πατροπαράδοτο βασιλικό πολίτευμα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μιλάμε για μία βασιλεία ανατολικού τύπου ( Μέγας Βασιλεύς των Περσών για παράδειγμα). Επίσης δε μιλάμε για καμία αριστοκρατία των πλουσίων και των ισχυρών, αλλά για μία αξιακή αριστοκρατία. Εφόσον λοιπόν μιλάμε για δύο λαούς με δωρική καταγωγή ( λαός ολιγόλογος, ετοιμοπόλεμος και σκληραγωγημένος), κατανοούμε γιατί το πολίτευμα της Σπάρτης και της Μακεδονίας, βρίσκονταν πολύ κοντά στην περίφημη αριστοκρατία του πνεύματος, την οποία ο Πλάτων οραματιζόταν. Δε μιλάμε ασφαλώς για την αριστοκρατία την οποία ο φιλόσοφος Πλάτων οραματίστηκε, αλλά μιλάμε πράγματι για μία πολιτεία, η οποία διοικούταν από τους άριστους πολέμαρχους της. Με λίγα λόγια, μιλάμε ένα σύστημα διακυβέρνησης, βασισμένο στις αξίες σύσσωμης της κοινής γνώμης, η οποία με μεγάλη προθυμία το διατήρησε αναλλοίωτο ανά τους αιώνες. Μιλάμε λοιπόν για μία ξεκάθαρη αξιακή αριστοκρατία και όχι για μία πεφωτισμένη μοναρχία ανατολικού τύπου ή για μία ανάλγητη αριστοκρατική ολιγαρχία.

Εάν ρωτάτε εμένα, ασφαλώς και το δημοκρατικό πολίτευμα φαντάζει ιδανικό στο μυαλό μου. Όμως δεν μπορώ να κατανοήσω γιατί κάποιος ενοχλείται από την περίφημη αριστοκρατία του πνεύματος, την οποία ο Πλάτων πρότεινε. Ασφαλώς και το ιδεολόγημα του Πλάτωνος είναι σχεδόν απίθανο να εφαρμοστεί στον κόσμο τον οποίο ζούμε, αλλά θεωρητικά αξίζει να το εξετάσουμε. Αξίζει να εξετάσουμε μία κοινωνία, η οποία χωρίζεται βέβαια σε τάξεις, αλλά χωρίζετε σε τάξεις πνευματικές και όχι οικονομικές. Μία κοινωνία στην οποία οι φύλακες-άρχοντες, θα είναι άτομα τα οποία θα έχουν απαρνηθεί κάθε υλιστική ηδονή και τα οποία δε θα κατέχουν την παραμικρή περιουσία και τα οποία έχοντας μυηθεί στη τέχνη της φιλοσοφίας, με σύνεση και λογική θα υπηρετούν το συμφέρον του κοινού λαού. Ποια είναι όμως η πιο ρηξικέλευθη πρόταση του Πλάτωνος; Μία πρόταση η οποία αποδεικνύει ότι ο Πλάτων δε χώριζε τους ανθρώπους σε πλούσιους και φτωχούς, ολιγαρχικούς και δημοκρατικούς και όλα τα σχετικά, αλλά σε ικανούς και μη ικανούς. Σε αρίστους και φαύλους; Μα ασφαλώς η πεποίθηση του, ότι καμία τάξη δε θα αποκλείεται από την εξουσία. Ακόμα και η κατώτερη τάξη των Χειρωνακτών, εάν γεννήσει κάποιον άξιο ηγέτη, θα μπορέσει να αναδείξει έναν δικό της βασιλέα. Με λίγα λόγια η εξουσία δε γίνεται προνόμιο μήτε των οικονομικών μήτε των ενδόξου καταγωγής ελίτ. Αντιθέτως, η εξουσία γίνεται προσβάσιμη σε κάθε άνθρωπο που διαπρέπει σε προσωπικό επίπεδο ( απαρνείται τις φαύλες απολαύσεις και τον υλισμό), αλλά και σε πολιτικό επίπεδο ( αντιλαμβάνεται τον κόσμο σύμφωνα με την ορθή φιλοσοφική θεώρηση των πραγμάτων και μπορεί να καθοδηγήσει τους συμπολίτες του στο δρόμο της αρετής και της ευδαιμονίας).

Προτού όμως προχωρήσω σε ένα γενικό συμπέρασμα περί του όρου της αριστοκρατίας, οφείλω να παραθέσω άλλη μία έντονη αντίθεση την οποία παρατηρώ στις διάφορες πολιτικές συζητήσεις. Παρατηρώ λοιπόν, ότι οι «προστάτες» των αδύναμων και των κατατρεγμένων, ότι οι αυτοπροσδιοριζόμενοι ως εκπρόσωποι του λαού, μέμφονται τις φαύλες μορφές της αριστοκρατίας τις οποίες προανέφερα, αλλά στην πραγματικότητα υιοθετούν την πιο ολοκληρωτική και άδικη μορφή αριστοκρατίας, κατά την δική μου ταπεινή άποψη. Υιοθετούν την αριστοκρατία της ιδιότητας. Μία αριστοκρατία λοιπόν, η οποία δε βασίζεται ούτε στον πλούτο ( ο οποίος πολλές φορές εάν έχει κερδηθεί με σκληρό κόπο και χρησιμοποιείται σωστά μπορεί να είναι ωφέλιμος για το κοινό συμφέρον), ούτε στην ένδοξη καταγωγή ( η οποία περιλαμβάνει μέσα της αγώνες για ανώτερα ιδανικά όπως η εθνική ανεξαρτησία κ.α.), αλλά αντίθετα βασίζεται σε μία απλή λέξη. Βασίζεται δηλαδή στην ιδιότητα του λαϊκού αγωνιστή. Μία ιδιότητα η οποία αρκεί για να σου χαρίσει ένα ιδιότυπο αλάθητο, το οποίο θα ζήλευαν και οι Πάπες των μεσαιωνικών χρόνων. Όσο λοιπόν και εάν η αριστοκρατία της ιδιότητας και του πνεύματος έχουν κοινές καταβολές, στην πραγματικότητα έχουν και μεγάλες διαφορές. Η αριστοκρατία του πνεύματος, σε καμία περίπτωση δεν μισεί και δεν προσπαθεί να εξαλείψει την αντίθετη άποψη. Αντίθετα εργάζεται για την ευδαιμονία όλων των πολιτών. Επίσης η αριστοκρατία του πνεύματος δε βασίζεται στην ιδιότητα, αλλά στη γνώση και στο πνεύμα. Η αριστοκρατία της ιδιότητας αντιθέτως, αδιαφορεί για το πνεύμα. Φιμώνει κάθε αντίθετη άποψη και κλείνει τα αυτιά της σε οποιαδήποτε σκέψη και κριτική των αντιπάλων της. Δεν σκοπεύει με λίγα λόγια στην ευδαιμονία όλων των πολιτών, αλλά στην διαρκή χειραγώγηση όσων την υπηρετούν (πρόθυμα ή απρόθυμα μικρή σημασία έχει) και στην ηθική εξόντωση των αντιφρονούντων. Η αριστοκρατία της ιδιότητας λοιπόν, δεν επενδύει μήτε σε ιδέες μήτε σε ιδανικά. Αντιθέτως επενδύει στο διχασμό, στην αοριστολογία και στην ηθική εξόντωση κάθε διαφορετικής απόψεως. Και να γίνω πιο σαφής, θα αναφέρω τη ρήση ενός γνήσιου εκπροσώπου της ιδεολογίας του «λαϊκού αγωνιστή». Έναν οξυδερκή πολιτικό, ο οποίος κατόρθωσε να επιβάλλει μία πανίσχυρη δικτατορία και ο οποίος αποτέλεσε μία από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του 20ου αιώνος. Αναφέρομαι ασφαλώς στον Ιωσήφ Στάλιν και στη ρήση του, στον επικήδειο λόγο που εκφώνησε στην κηδεία του ηγέτη της Οκτωβριανής επαναστάσεως Βλαντιμίρ Λένιν: «Εμείς οι κομμουνιστές δεν είμαστε κοινοί άνθρωποι. Είμαστε φτιαγμένοι από άλλη πάστα». Η ρήση αυτή επιβεβαιώνει απόλυτα την αριστοκρατία της ιδιότητας την οποία ανέφερα και σε συνδυασμό με το διόλου λιτό βίο της συγκεκριμένης ιστορικής προσωπικότητας, καθώς οι  περίφημες«ντάτσες του Στάλιν» πασίγνωστες θαρρώ πως είναι, επιβεβαιώνουν τα λεγόμενα μου, σχετικά με τις θεμελιώδεις και αδιαμφισβήτητες διαφορές της αριστοκρατίας του πνεύματος ( της οποίας οπαδοί υπήρξαν ο Σωκράτης, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης) με την αριστοκρατία της ιδιότητας της οποίας ανέφερα τον πλέον χαρακτηριστικό εκπρόσωπο.

Οφείλουμε όλοι μας λοιπόν, να εμβαθύνουμε τις γνώσεις μας. Να μην περιοριζόμαστε στην συμβατική ερμηνεία του κόσμου και των λέξεων, αλλά να προσπαθούμε να δούμε πίσω από τις λέξεις. Το παράδειγμα της αριστοκρατίας λοιπόν, το οποίο εξονυχιστικά προσπάθησα να εξετάσω, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των όσων προανέφερα. Είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα γιατί πρέπει διαρκώς να αναζητούμε το βαθύτερο νόημα, αλλά και την ουσία των λέξεων που υπάρχουν στο καθημερινό μας λεξιλόγιο και οι οποίες μας βοηθούν να αντιληφθούμε τον κόσμο και τον τρόπο λειτουργίας του. Οφείλουμε λοιπόν να μην επαναπαυόμαστε στην κοινή αλήθεια, αλλά να αναζητούμε τη δική μας αλήθεια, η οποία θα βασίζεται σε τεκμηριωμένα και φιλοσοφημένα επιχειρήματα.