Σενέκας ο Νεότερος: «Αυτό που εσύ πιστεύεις για τον εαυτό σου είναι πολύ πιο σημαντικό από αυτό που πιστεύουν οι άλλοι για σένα».

Στις 28 Ιανουαρίου του 2021 δημοσίευσα ένα άρθρο μου για τον στωικό φιλόσοφο Σενέκα τον Νεότερο, με τίτλο: « Η τύχη φοβάται και τρέμει τους γενναίους, αλλά τρομοκρατεί και ποδοπατεί τους δειλούς». Στο άρθρο αυτό ανέλυσα με τρόπο συνοπτικό και επιγραφικό την βαρυσήμαντη και ιδιαίτερη κοσμοθεωρία του, ενώ παρέθεσα και μερικές από τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του. Και εάν όμως ο άνδρας αυτός μας κληροδότησε τόσα όμορφα και χρήσιμα διδάγματα, στην κοινή γνώμη καθιερώθηκε ως ο δάσκαλος του πιο αιμοσταγούς τυράννου που γέννησε η Ρώμη, του περιβόητου Νέρωνα. Οφείλουμε λοιπόν σεβόμενοι το πολύπλευρο έργο του να μην τον καταδικάσουμε για την μεγάλη του αυτή αποτυχία, μα εμπνεόμενοι από τα διδάγματα του θυμόσοφου λαού να καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως: «Απ' αγκάθι βγαίνει ρόδο κι από ρόδο βγαίνει αγκάθι».

Στο σημερινό άρθρο λοιπόν, εμπνεόμενος από ένα ακόμα πάνσοφο και ιδεατό απόφθεγμα του Σενέκα του νεότερου, θα προσπαθήσω να εξηγήσω γιατί θεωρώ πως η αυτοπεποίθηση είναι το κλειδί για να κατακτήσεις και την πιο παράλογη επιθυμία σου. Κατά τη γνώμη μου λοιπόν, η αυτοπεποίθηση είναι μία λέξη ευρέως διαδεδομένη, το πραγματικό περιεχόμενο της οποίας ποτέ δεν μπαίνουμε στη διαδικασία να αναλύσουμε. Τι σημαίνει λοιπόν να έχεις πίστη στον εαυτό σου ( αυτό+ πεποίθηση); Η Αυτοπεποίθηση είναι έμφυτη ή μήπως καλλιεργείται με πολύ κόπο; Εν ολίγοις γεννιόμαστε σίγουροι για τον εαυτό μας ή γινόμαστε; Και εάν γινόμαστε, ποια τα μέσα που μας οδηγούν στην κατάκτηση της σπουδαίας αυτής αρετής;

Ο Σενέκας λοιπόν, προσπαθώντας να αναδείξει την ματαιοπονία που διέπει τις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων, φέρνει ως παράδειγμα τον μεγάλο και τρανό Οκταβιανό Αύγουστο. Παρουσιάζει δε τον μεγάλο αυτό ηγέτη, ο οποίος κατέστησε σύσσωμη την οικουμένη Ρωμαϊκή κτήση και ο οποίος δοξάστηκε από τον ρωμαϊκό λαό, ως δυστυχισμένο. Αναφέρει δε ότι το μεγαλύτερο του παράπονο ήταν πως δεν μπορούσε να χαρεί τις απλές καθημερινές χαρές που οι «ταπεινοί» του υπήκοοι απολάμβαναν. Ότι όσο και αν επιθυμεί λίγη γαλήνη στη ζωή του, είναι διαρκώς υποχρεωμένος είτε να προλαβαίνει νέες φουρτούνες για τη Ρωμαϊκή πολιτεία, είτε να φροντίζει η χώρα του να εξέλθει από τις φουρτούνες αυτές με τις λιγότερες δυνατές απώλειες.

Ο Σενέκας λοιπόν, ως ένας Στωικός φιλόσοφος ο οποίος περιφρονεί τις κοσμικές απολαύσεις και τους κοσμικούς φόβους, επιθυμεί να μας πει το εξής. Ο ισχυρότατος ανήρ του πλανήτη, είναι υποχρεωμένος διαρκώς να αποδεικνύει την ισχύ του και δεν μπορεί να χαρεί τις απλές χαρές της ζωής. Ο Ισχυρότατος ηγέτης βρίσκεται εγκλωβισμένος στο «χρυσό» κλουβί της ματαιοδοξίας του. Ένα κλουβί από το οποίο δεν μπόρεσε να ξεφύγει μέχρι και το τέλος της ζωής του. Για αυτό λοιπόν και σύμφωνα με τον Σενέκα, Αυτό που εμείς πιστεύουμε για τον εαυτό μας, είναι πολύ πιο σημαντικό από αυτό που πιστεύουν οι άλλοι για εμάς! Ο Άνθρωπος λοιπόν που έχει αυτοπεποίθηση, δεν είναι αυτός που φτάνει ψηλά στην κοινωνική ιεραρχία, αλλά ο άνθρωπος που μπορεί να ζει με τους δικούς τους όρους και με τον δικό του μοναδικό και ξεχωριστό τρόπο. Άρα, για να πιστέψει ένας άνθρωπος πραγματικά στον εαυτό του, πρώτα πρέπει να ανακαλύψει τι πραγματικά ζητάει από τη ζωή αυτή και στη συνέχεια να θωρακίσει τον εαυτό του από τις «σειρήνες» του διαφορετικού και της κοινωνικής κατακραυγής.

Εφόσον λοιπόν απέδειξα θαρρώ πως κανείς δεν γεννιέται με πίστη στον εαυτό του, καθώς κανείς δεν γνωρίζει τι θέλει από τη ζωή μου από τη στιγμή που γεννιέται κιόλας, καιρός να παραθέσω την άποψη μου και σχετικά με τα μέσα κατάκτησης της αυτοπεποιθήσεως. Για να πιστέψει κανείς στον εαυτό του λοιπόν, πρέπει να αγαπήσει τον εαυτό του. Πρέπει να ακούσει την προτροπή του ξακουστού Γάλλου διπλωμάτη  Ταλευράνδου και « να μην μιλάει ποτέ άσχημα για τον εαυτό του». Πως όμως μπορείς να αγαπήσεις τον εαυτό σου και να δημιουργήσεις μία ισχυρή προσωπικότητα; Μήπως παραμένοντας εμμονικός και αμετακίνητος στις απόψεις σου; Ασφαλώς και όχι! Εάν λοιπόν θες να αποκτήσεις πίστη στις δυνατότητες σου, πρέπει διαρκώς να επιθυμείς το καλύτερο, το υψηλότερο! Πρέπει για κάθε στόχο που κατακτάς, να γεννάς 10 καινούριους στόχους έτσι ώστε να φτάσεις στο ύψιστο επίπεδο αυταρέσκειας και αυτοπειθαρχίας. Και εάν θεωρείτε την σκέψη μου ουτοπική και ακραία, αναλογιστείτε τον βίο του μεγάλου Αλεξάνδρου. Του μεγάλου αυτού στρατηλάτη, ο οποίος από μικρό παιδάκι, μέχρι και τη στιγμή που έκλεισε οριστικά τα μάτια του δεν έπαψε να οραματίζεται νέους στόχους και νέες προοπτικές στη ζωή του.

Για να καταστήσω όμως τη σκέψη μου σαφέστερη, σας καλώ να ταξιδέψετε μαζί μου στο 348 π.Χ. και να δείτε μερικούς ώριμους και μπαρουτοκαπνισμένους άνδρες να προσπαθούν μάταια να δαμάσουν ένα υπερήφανο και ατίθασο άτι, το όνομα του οποίου είναι Βουκεφάλας. Τους άνδρες αυτούς μάλιστα παρακολουθεί οργισμένος ο Φίλιππος Β', ο οποίος έχοντας ξοδέψει ένα σημαντικό ποσό για να αγοράσει το απείθαρχο άτι απογοητεύεται με την αποτυχημένη αγορά του. Και ενώ οι πάντες εγκαταλείπουν την προσπάθεια να δαμάσουν το φοβερό αυτό άλογο, ο Αλέξανδρος, ένα οκτάχρονο παιδί με θάρρος που θα ζήλευε και ο πλέον τρανός πολεμιστής, εκφράζει το παράπονο του: «Τι άλογο χάνουν!» «Κι όλα αυτά επειδή δεν έχουν την ικανότητα και το θάρρος να το δαμάσουν!»... Ο Φίλιππος βλέποντας τον γιο του να μιλά με τόση αλαζονεία επιχειρεί με την χαρακτηριστική του ετυμολογία να τον επαναφέρει στην τάξη: «ώστε λοιπόν πιστεύεις ότι ξέρεις περισσότερα για τα άλογα από τους μεγαλύτερος σου, έτσι δεν είναι;»

Ο πάντοτε ετοιμόλογος Φίλιππος όμως έμεινε άναυδος, όταν ο υιός του αποφάνθηκε πως πράγματι ήταν ικανός να χειριστεί καλύτερα το άλογο αυτό, από όλους τους ενήλικες που προσπάθησαν. Ο Φίλιππος μετά την αρχική έκπληξη χαμογελά και ζητά να μάθει το τίμημα της αποτυχίας του υιού του, ο οποίος απαντά ότι είναι πρόθυμος να πληρώσει εάν χάσει την τιμή του Βουκεφάλα. Οι πάντες χαμογελούν με την έπαρση του νεαρού πρίγκιπα και δέχονται την πρόκληση του.

Ο Αλέξανδρος με την χαρακτηριστική του ψυχραιμία και τόλμη όμως, πήρε τα χαλινάρια του αλόγου και τον έστρεψε προς τον ήλιο. Αυτό που είχε παρατηρήσει ήταν ότι το άλογο τρόμαζε και φοβόταν από τη σκιά του που έπεφτε μπροστά του. Στάθηκε εκεί για λίγο, χαϊδεύοντας τον μεγαλόσωμο επιβήτορα, ηρεμώντας τον, εκτιμώντας τη διάθεση του. Έπειτα πέταξε μανδύα και πήδηξε πάνω στη ράχη του Βουκεφάλα. Αρχικά, κράτησε σφιχτά τα χαλινάρια του επιβήτορα, κατόπιν τελικά του έδωσε πλήρη ελευθερία και το υπερήφανο άτι ξεκίνησε τον μεγαλοπρεπή καλπασμό του. Ο Αλέξανδρος έκανε μεταβολή και γύρισε πίσω καλπάζοντας. Το πλήθος τον επευφήμησε, ενώ ο Φίλιππος ταπεινωμένος μεν, υπερήφανος για τον άθλο του υιού του δε, κραύγασε: «Θα πρέπει να αναζητήσεις άλλο βασίλειο. Η Μακεδονία δεν θα είναι αρκετά μεγάλη για σένα»!

Ποιο το ηθικό δίδαγμα αυτής της ιστορίας; Εάν εσύ είσαι σίγουρος για τον εαυτό σου και εάν φροντίζεις να θέτεις στόχους μεγαλόπνοους, αργά ή γρήγορα θα καταφέρεις να μετατρέψεις τον όχλο που αρχικώς σε αποδοκίμαζε, σε ένθερμο χειροκροτητή σου. Όσο πιο υψηλούς στόχους βάζεις λοιπόν, τόσο πιο πολύτιμη θα είναι η κάθε νίκη που πετυχαίνεις. Διότι η αυτοπεποίθηση χτίζεται πρωτίστως με εσωτερική δουλειά και αυτογνωσία, αλλά και με πίστη στις δυνατότητες σου. Πίστη πως μόνο εσύ γνωρίζεις τον τρόπο για να κατακτήσεις την ευτυχία και την ευδαιμονία στη ζωή σου.

Όμως αφού μίλησα για ευτυχία ( καλή τύχη), ας ξεκαθαρίσω και κάτι ακόμα. Η Θουκιδίδεια ρήση σχετικά με την τύχη που ευνοεί τους τολμηρούς, μπορεί να ακούγεται παρωχημένη και ιδεατή, μα αποτυπώνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την συμπαντική πραγματικότητα. Η ευτυχία λοιπόν, όπως ακριβώς και η ευζωία και η αυτοπεποίθηση δεν είναι έμφυτες. Αντιθέτως, κατακτώνται με πολύ κόπο και μετά από πολλές ήττες. Και μπορεί ο Μέγας Αλέξανδρος να μην γνώρισε την πίκρα της ήττας στη ζωή του, αλλά ας αναλογιστούμε το παράδειγμα ενός ικανότατου στρατηγού του. Ας αναλογιστούμε το παράδειγμα του Αντιγόνου του Μονόφθαλμου. Του ικανότατου στρατηγού του Πανελληνίου στρατού, ο οποίος με τα στρατιωτικά του κατορθώματα, αλλά και με το πολυσχιδές πνεύμα του, κατόρθωσε να δημιουργήσει τις βάσεις για την παντοδυναμία της Αντιγονιδικής δυναστείας στον Ελλαδικό χώρο, επί πολλές δεκαετίες.

Ο Σπουδαίος αυτός ηγέτης λοιπόν, ο οποίος ηττήθηκε στη μάχη της Ιψού το 301 π.Χ. (πόλεμοι των διαδόχων του μεγάλου Αλέξανδρου), αλλά είχε το σεβασμό όλων των αντιπάλων του και άφησε μία αξιοθαύμαστη παρακαταθήκη στους απογόνους του, διακρίθηκε ακριβώς λόγω της τόλμης του. Πέτυχε άπειρες και αξιομνημόνευτες νίκες, ακριβώς επειδή διαχειρίστηκε άψογα τις ήττες του. Όταν λοιπόν τα πάντα μοιάζουν να έχουν χαθεί, όταν η ήττα μας είναι δεδομένη και αδιαμφισβήτητη, τι οφείλουμε να κάνουμε; Να την αποδεχτούμε σιωπηρά και να βυθιστούμε στη θλίψη; Όχι βέβαια. Αντιθέτως, οφείλουμε να υποχωρήσουμε την κατάλληλη στιγμή, να ανασυνταχθούμε και να ετοιμαστούμε να δώσουμε νέες μάχες, έχοντας κατακτήσει νέες πολύτιμες γνώσεις και εμπειρίες. Όπως είπε άλλωστε και ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος καθώς υποχωρούσε σε μία μάχη που είχε οριστικά κριθεί υπέρ των αντιπάλων του: « «δεν το βάζω στα πόδια αλλά κυνηγάω το συμφέρον μου που βρίσκεται προς τα πίσω»! Εάν λοιπόν επιθυμείς να αγαπήσεις τον εαυτό σου, πρέπει να τον αγαπήσεις ακόμα και όταν όλοι οι άλλοι δεν προτίθενται να το κάνουν. Να αντιληφθείς σε σύντομο χρόνο τα λάθη σου και να ετοιμαστείς να δώσεις νέες και ακόμα πιο επικές μάχες!

Εν ολίγοις, η αυτοπεποίθηση δεν είναι ούτε μία αρετή η οποία χαρίζεται ούτε μία αρετή η οποία προϋπάρχει στην ψυχή του κάθε ανθρώπου. Αντιθέτως, είναι μία υπέρτατη αρετή, η οποία κατακτιέται με αγώνα πνευματικό και πρακτικό. Είσαι ένα άτομο με αυτοπεποίθηση λοιπόν, όταν γνωρίζεις ποιος είσαι και τι ζητάς από τη ζωή αυτή και όταν κατορθώνεις να διαχειρίζεσαι και τις νίκες και τις ήττες σου με τέτοιον τρόπο, ώστε να γίνεσαι ολοένα και πιο ισχυρός ολοένα  και πιο ευτυχισμένος!