Σενέκας ο Νεότερος: «Η τύχη φοβάται και τρέμει τους γενναίους, αλλά τρομοκρατεί και ποδοπατεί τους δειλούς».
Σενέκας ο νεότερος... Μία χαρισματική ιστορική προσωπικότητα, η οποία καταγόταν από την Κόρδοβα της Ισπανίας και η οποία κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής παντοκρατορίας, διακρίθηκε ως υποδειγματικός εκπρόσωπος της Στωικής φιλοσοφίας, ως λαμπρός ρήτωρ αλλά και ως ένας ικανότατος τραγωδός. Η διδασκαλία του μάλιστα ήταν τόσο αλλιώτικη από τα στεγανά της εποχής της οποίας έζησε, ώστε αποτέλεσε και μία σημαντική πηγή έμπνευσης των Ουμανιστών ( ουμανισμός: εκπαιδευτικό κίνημα που είχε στο επίκεντρο του τον άνθρωπο= Ανθρωποκεντρισμός) του δεκάτου πέμπτου αιώνος μ.Χ.
Ο άνθρωπος όμως που με το πνεύμα του κατόρθωσε να γαλουχήσει γενιές ολάκερες και βοήθησε τον Δυτικό πολιτισμό να ξεφύγει από τον πολιτισμικό μεσαίωνα, που την καταδίκασαν κάποιοι αυτόκλητοι σωτήρες, είχε μία μεγάλη ατυχία στη ζωή του. Είχε την ατυχία να ταυτιστεί με έναν από τους πιο αιμοσταγείς τυράννους που γνώρισε το ανθρώπινο είδος. Έμεινε στην ιστορία ως, ο δάσκαλος του εγωπαθούς και αιμοσταγούς Νέρωνα, του διαβόητου αυτού τυράννου, ο οποίος επέβαλλε στην Ρωμαϊκή επικράτεια τον πανικό, την αδικία και την αναξιοκρατία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση λοιπόν, θεωρώ ότι αποδεικνύεται για ακόμα μια φορά, η σοφία του Ελληνικού λαού, ο οποίος συνηθίζει να λέει το εξής: «Απ' αγκάθι βγαίνει ρόδο κι από ρόδο βγαίνει αγκάθι».
Και ποιο το τέλος του χαρισματικού αυτού φιλοσόφου; Το 65 μ.Χ. αυτός και μερικοί ακόμα άνθρωποι, οι οποίοι είχαν την ατυχία να βρεθούν «κοντά» με τον εγωπαθή τύραννο, κατηγορήθηκαν ως συνωμότες και οδηγήθηκαν σε επώδυνο θάνατο. Ο Δε Σενέκας, υποχρεώθηκε από τους στρατιώτες του αυτοκράτορα να κόψει τις φλέβες του και να αποχαιρετήσει τον μάταιο τούτο κόσμο με τον πλέον άδοξο τρόπο...
Και αφού ανέφερα εν τάχει, κάποια σημαντικά βιογραφικά στοιχεία για τον σπουδαίο αυτό φιλόσοφο, καιρός να εισέλθω στην κυρίως θεματολογία του σημερινού άρθρου. Η κοσμοθεωρία του Σενέκα, παρουσιάζει πράγματι τρομερό ενδιαφέρον. Οι απόψεις του περί θρησκείας, περί υστεροφημίας, περί διοικήσεως και περί ζωής και θανάτου, διέπονται πράγματι από μία αξιοθαύμαστη ειλικρίνεια, καθώς και από μία διάθεση κυνική και παράλληλα ονειροπολική. Ο Σενέκας διαλέγει να τάσσεται κατά της εγωιστικής ματαιοδοξίας, ενώ ευνοεί την ωφέλιμη για το κοινό σύνολο φιλοδοξία. Επίσης, ο Σενέκας διαλέγει σε κάθε τραγωδία να μην βλέπει ένα άδοξο τέλος, μα μία πολλά υποσχόμενη αρχή. Τέλος, ο Σενέκας τίθεται υπέρ της αντιμετώπισης των προβλημάτων της καθημερινότητας με αισιοδοξία, αλλά και με σκόπιμη απάθεια, ενώ παράλληλα μέμφεται την ματαιοπονία που επικρατεί στο σύνολο της κοινής γνώμης και προσπαθεί να σκληραγωγήσει το κοινό αίσθημα στις αναπόφευκτες κακουχίες και αντιξοότητες που θα κληθεί να αντιμετωπίσει.
Χαρακτηριστική απόδειξη των όσων προανέφερα και η συγκεκριμένη ρήση του λαμπρού αυτού πνεύματος: «Η τύχη φοβάται και τρέμει τους γενναίους, αλλά τρομοκρατεί και ποδοπατεί τους δειλούς». Υπάρχει άραγε πιο ταιριαστή φράση για να περιγράψει τα όσα βιώνουμε ως Έλληνες τις τελευταίες δεκαετίες; Υπάρχει άραγε κάποιος που πιστεύει, ότι η Ελλάς δεν έχει μετατραπεί εθελούσια σε ουραγός των παγκοσμίων εξελίξεων; Υπάρχει κάποιος που να μην πιστεύει ότι οι Έλληνες χάσαμε την υπερηφάνεια και την φιλοδοξία που μας χαρακτήριζε ανέκαθεν ως έθνος; Πως αλλιώς μπορεί άλλωστε να εξηγηθεί το γεγονός, ότι από ένα έθνος εξερευνητών και θαλασσοπόρων, μετατραπήκαμε σε ένα έθνος στάσιμο και εσωστρεφές, το οποίο διαρκώς ακροβατεί μεταξύ της Δυτικής ολοκλήρωσης και της Ανατολικής εσωστρέφειας;
Πως όμως διαμορφώθηκε η δυσάρεστη αυτή πραγματικότητα; Πως οι Έλληνες αποτύχαμε σε όλους τους τομείς που κάποτε διαπρέψαμε; Πως η Ελλάς κατέληξε μία χώρα με φαύλο πολιτικό σύστημα και με περιθωριακή καλλιτεχνική δραστηριότητα; Μία χώρα που συστηματικά υποβαθμίζει τις θεωρητικές και τις πρακτικές επιστήμες και οδηγεί τους νέους επιστήμονες να διαπρέπουν στο εξωτερικό, αντί να μεγαλουργούν στον τόπο όπου γεννιούνται και εκπαιδεύονται με υποδειγματικό τρόπο; Η απάντηση είναι πολύ απλή: Η νοοτροπία της "Ψωροκώσταινας" μετατράπηκε από ένα κοινότυπο αστείο, σε στάση ζωής για την Ελληνική κοινωνία. Ο Ελληνικός λαός ως σύνολο ( διότι οι επιμέρους μονάδες μπορεί να αποτελούν όλες μαζί το σύνολο, μα και το σύνολο είναι αυτό που καθορίζει την ποιότητα των μονάδων), έπαψε να ελπίζει και να σκέφτεται μεγαλόπνοα. Λάθη του παρελθόντος, αντί να μας πεισμώσουν και να μας βοηθήσουν να γίνουμε ακόμα καλύτεροι ( όπως θα έλεγε και ο Σενέκας), μας δημιούργησαν άπειρα φοβικά σύνδρομα και μας οδήγησαν σε μία πλήρη παρακμή.
Προτού όμως αναφερθούμε στα θεραπευτικά μέσα, ας αναφερθούμε και στα αποτελέσματα της νοοτροπίας της ψωροκώσταινας, η οποία «ριζώθηκε» για τα καλά στην Ελληνική κοινωνία. Σε επίπεδο πολιτικής, η χώρα μας διάλεξε, αντί να εκμεταλλευτεί την ένταξη της στη μεγάλη Ευρωπαϊκή οικογένεια για να ανακτήσει την χαμένη της αίγλη και να διεκδικήσει έναν ρόλο πρωταγωνιστικό στην παγκόσμια σκακιέρα των πολιτικών εξελίξεων, να εγκλωβιστεί σε μία «δανειοδοτική φούσκα», χωρίς καμία παραγωγική και πολιτισμική προοπτική, η οποία μόλις «έσκασε», συμπαρέσυρε τα πάντα στο διάβα της και μας οδήγησε στο σημερινό κατάντημα. Οι μαλθακοί πολιτικοί μας, έθεσαν το κομματικό συμφέρον πάνω από το εθνικό και δεν μπόρεσαν να προσφέρουν ένα λαμπρό όραμα στον λαό. Ο Έλληνας της σημερινής εποχής, γαλουχήθηκε μαθαίνοντας πώς να καταναλώνει και όχι πώς να προοδεύει. Ο Έλληνας έμαθε να βλέπει την επιφάνεια των πραγμάτων και να παριστάνει ότι δεν αντιλαμβάνεται την ουσία τους.
Πέραν όμως της εσωστρέφειας και της παρακμής σε πολιτικό επίπεδο, η χώρα μας δεν κατόρθωσε να διαπρέψει μήτε σε επίπεδο πολιτισμικό μήτε επιστημονικό. Και εάν για το πολιτικό επίπεδο συχνά χρησιμοποιείται η εύκολη δικαιολογία των δημογραφικών και οικονομικών δυνατοτήτων της πατρίδας μας ( παραβλέποντας βέβαια τα γεγονότα και την νοοτροπία, που μας οδήγησαν σε αυτή την οικονομική και αξιακή ένδεια), για το πολιτισμικό και επιστημονικό επίπεδο, ειλικρινά δε βρίσκω κάποια ικανή δικαιολογία για το τέλμα στο οποίο περιήλθαμε. Στο επιστημονικό κομμάτι λοιπόν, μήπως υστερούμε σε λαμπρούς και αξιόλογους επιστήμονες; Μήπως χιλιάδες Έλληνες δεν διαπρέπουν στο εξωτερικό και σε όλες τις εκφάνσεις της επιστημονικής δραστηριότητας; Γιατί λοιπόν η Ελλάς δεν κατάφερε να προοδεύσει σε επίπεδο ιατρικής επιστήμης; Γιατί η Ελλάς δεν κατόρθωσε να καταστεί μία τεχνολογική και βιομηχανική δύναμη, εκμεταλλευόμενη τα ασύγκριτα πλεονεκτήματα της; Μα ασφαλώς λόγω της έλλειψης οράματος από την πολιτεία, μα και από τους ίδιους τους επιχειρηματίες αυτού εδώ του τόπου. Διότι με μία επιχειρηματικότητα κρατικοδίαιτη και φοβική, είναι αδύνατον ένα σύγχρονο δυτικό κράτος να επιβιώσει. Είναι αδύνατον να δημιουργηθούν καλές και ποιοτικές δουλειές για τους Έλληνες, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου θα αμβλύνουν τις κοινωνικές ανισότητες και θα οδηγήσουν σε μία βελτίωση των όλων και πιο τραγικών δημογραφικών δεικτών της χώρας!
Όσον αφορά τον καλλιτεχνικό κόσμο; Ισχύουν ασφαλώς τα ίδια που ισχύουν και στον κλάδο των επιστημών και των τεχνολογιών. Πως είναι δυνατόν, ένας τόπος όπως η Ελλάδα, με τα πανέμορφα και άκρως κινηματογραφικά τοπία της, ένας τόπος όπως η Ελλάδα, ο οποίος ανέκαθεν γεννούσε σπουδαίους καλλιτέχνες, ένας τόπος ο οποίος δημιούργησε το ίδιο το θέατρο, καθώς και τις καλές τέχνες, πως ένας τέτοιος λαός δεν μπόρεσε να προοδεύσει σε επίπεδο πολιτισμικής δραστηριότητας; Γιατί χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ, καθώς και χώρες οικονομικά ισοδύναμες με εμάς μπορούν να δημιουργούν αξιόλογες παραγωγές με ευρεία αποδοχή στα πέρατα της οικουμένης, ενώ εμείς περιοριζόμαστε σε παραγωγές «οικογενειακές» και βιοποριστικές με ελάχιστη αναγνωρισιμότητα και αποδοχή σε χώρες του εξωτερικού; Η απάντηση και πάλι απλή: Διότι αυτή είναι η νοοτροπία της κοινωνίας μας. Ζούμε σε μία χώρα, όπου η πολιτεία υποβαθμίζει διαρκώς την πολιτισμική δραστηριότητα θεωρώντας την ως ένα περιττό βαρίδι. Ζούμε σε μία κοινωνία, όπου η τηλεόραση κατακλύζεται από δεκάδες τηλεπαιχνίδια, reality show κ.α, ενώ οι ίδιοι οι άνθρωποι του πολιτισμού διαλέγουν αντί να δώσουν μία γενναία μάχη απέναντι στην κακή τους τύχη, την βολική και «ηρωική» αυτοπεριθωριοποίηση, η οποία αντί να γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ κοινού και καλλιτεχνών, διαρκώς το μεγαλώνει και το γιγαντώνει.
Υπάρχει όμως λύση σε όλα όσα προανέφερα; Είναι δυνατόν να αντιστραφεί αυτή η ατυχής πραγματικότητα; Εάν ακολουθήσουμε τους συμβουλές του Σενέκα τότε ναι, υπάρχει ελπίδα! Εάν πολιτεία, καλλιτεχνικός, επιχειρηματικός και ακαδημαϊκός κόσμος ως μονάδες και στη συνέχεια εάν σύσσωμος ο Ελληνικός λαός ως σύνολο, αντιμετωπίσουμε την ατυχία μας με γενναιότητα και μεγαλόπνοο όραμα, τότε ναι! Θα πετύχουμε! Πιο συγκεκριμένα όμως; Εάν οι πολιτικές παρατάξεις πάψουν να σκέφτονται με πολιτικάντικο τρόπο και εάν όλες τους συμφωνήσουν στη χάραξη ενός κοινού και μεγαλόπνοου οράματος (τα μέσα επίτευξης του οράματος αυτού, όπως είναι λογικό μπορούν να διαφέρουν) τότε η Ελλάς θα αποκτήσει και πάλι τη χαμένη της αίγλη. Εάν οι πολιτικές παρατάξεις αποφασίσουν να χρηματοδοτήσουν την παιδεία των νέων Ελλήνων, την ανάπτυξη και την πρόοδο των πολιτισμικών μας επιτευγμάτων, καθώς και το δαιμόνιο επιχειρηματικό δαιμόνιο των Ελλήνων, τότε ναι, η πατρίδα μας θα ανακτήσει και πάλι τον σεβασμό εχθρών και φίλων.
Έπειτα, Εάν ο καλλιτεχνικός κόσμος αποφασίσει να διεκδικήσει την οικουμενική καταξίωση και όχι την εγχώρια επιβίωση, τότε μπορεί να μεγαλουργήσει. Και μπορεί να μεγαλουργήσει, διότι η έφεση στις καλές τέχνες, είναι ένα έμφυτο χαρακτηριστικό, το οποίο κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας. Επίσης, η γη και η θάλασσα που μας κληροδότησαν οι πρόγονοι μας με αδιάλειπτους και ηρωικούς αγώνες, είναι πράγματι μοναδική και αδιαμφισβήτητα θα μπορούσε να μετατραπεί σε μία γη της « Ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής επαγγελίας». Επιπλέον, η μυθολογική, η ιστορική, καθώς και η καλλιτεχνική κληρονομιά που λάβαμε από τους προγόνους μας, θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα "άρμα" της σύγχρονης καλλιτεχνικής ευημερίας και προόδου για το έθνος μας.
Τέλος, ο επιχειρηματικός και ο ακαδημαϊκός κόσμος της Ελλάδος, αφότου λάβει την απαραίτητη στήριξη της πολιτείας, αλλά και της κοινής γνώμης, οφείλει να δράσει με προοπτική και φιλόδοξο πνεύμα. Οφείλει να λειτουργήσει με συγκροτημένο και φιλόδοξο σχέδιο και παράλληλα οφείλει να στραφεί με αυτοπεποίθηση προς το εξωτερικό και να επιδιώξει την ενεργή συμμετοχή στις παγκόσμιες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις.
Εν ολίγοις, ο Σενέκας ο Νεότερος, ένας άνθρωπος ο οποίος εμπνεύστηκε από το υπέρλαμπρο πνεύμα των αρχαίων ημών προγόνων ( Ελληνικές τραγωδίες και υιοθέτηση του φιλοσοφικού ρεύματος του Στωικισμού, ιδρυτής του οποίου υπήρξε ο Ζήνων ο Κιτιεύς), κατέληξε στο συμπέρασμα πως η τύχη φοβάται και ευνοεί, τους γενναίους και φιλόδοξους ανθρώπους. Καιρός δεν είναι λοιπόν να φοβίσουμε και εμείς λίγο την κακή μας τύχη; Καιρός δεν είναι να διεκδικήσουμε και εμείς με πράξεις και όχι με λόγια, μία καλύτερη Ελλάδα σε επίπεδο αξιακό, πολιτισμικό και επιστημονικό;