Σωκράτης ο Δίκαιος
Το προσωνύμιο δίκαιος, συνοδεύει από την αρχαιότητα έως και σήμερα τον Αριστείδη. Τον αδιάφθορο πολιτικό και στρατηγό, ο οποίος με το ήθος και την πατριδοφροσύνη του κέρδισε τον ειλικρινή θαυμασμό και σεβασμό του Αθηναικού δήμου και απέδειξε ότι η πολιτική, όταν ασκείται με ειλικρινή και ηθικό τρόπο, δεν είναι η τέχνη του εφικτού, αλλά η τέχνη της δικαιοσύνης και της ειλικρίνειας.
Και εάν όμως ολόκληρη η οικουμένη γνωρίζει τον Αριστείδη ως δίκαιο, κανείς δεν επαινεί τον Σωκράτη για το αίσθημα της δικαιοσύνης το οποίο τον χαρακτήριζε. Όλοι τον επαινούν για την σκέψη του, για τον καυστικό και ουσιαστικό του λόγο, για τις διαλεκτικές του ικανότητες, μα όχι για την πιστή του πως η δικαιοσύνη ήταν (και είναι) η αρετή που θα έσωζε τις ανθρώπινες κοινωνίες από τον ηθικό ξεπεσμό τους και θα οδηγούσε το ανθρώπινο γένος στο επόμενο στάδιο της εξέλιξης του.
Σκοπός λοιπόν του σημερινού μου άρθρου, είναι μέσα από τον βίο και τους λόγους του σπουδαίου αυτού φιλοσόφου να εξυμνήσω μετά την αρχή της ελευθερίας και την αρχή της ειλικρινούς και άνευ όρων δικαιοσύνης. Τι να πρωτοαναφέρει κανείς από τον βίο αυτής της ανεπανάληπτης προσωπικότητας; Ποιο σοφό του απόφθεγμα και ποιο περιπετειώδες περιστατικό της μακρόχρονης ζωής του; Ας προσπαθήσουμε όμως να αφήσουμε το συναίσθημα κατά μέρους και με σύνεση να αποδείξουμε γιατί η αρχή της άνευ όρων δικαιοσύνης, είναι αυτή που θα εξελίξει την κοινωνία μας και θα οδηγήσει το ανθρώπινο είδος σε νέες "λεωφόρους" πνευματικής και αξιακής δόξας...
Τα πολιτικά φρονήματα του Σωκράτους, αποτελούν πράγματι έναν άκρως ιδιαίτερο γρίφο για όλους εμάς τους νεότερους, αλλά και για τους συγχρόνους του. Ανάλογα με τις περιστάσεις και τα ιδεολογικά φρονήματα που η κάθε εποχή αναδεικνύει ως πρωταγωνιστικά, πρωταγωνιστεί είτε η άποψη περί "ολιγαρχικών ιδεών" είτε η άποψη περί "δημοκρατικών ιδεών". Κατά τη γνώμη μου όμως, δε θα έπρεπε να κρίνουμε τον Σωκράτη με τα στενά όρια της δικής μας πολιτικής ζωής. Ο Σωκράτης, υπήρξε ένας άνδρας ο οποίος πίστευε πως δεν αγιάζουν οι ιδεολογίες τον σκοπό, αλλά ο σκοπός τις ιδεολογίες. Πιο συγκεκριμένα, ο Σωκράτης πίστευε σε μία πολιτεία δίκαιη και αξιοκρατική, στην οποία οι νόμοι θα γίνονται σεβαστοί από όλους. Ο Σωκράτης πίστευε σε μία πολιτεία όπου ο δημόσιος διάλογος θα διέπεται από ουσιαστικότητα, ειλικρίνεια και καλή διάθεση. Ο Σωκράτης ποτέ δεν υπήρξε οπαδός κανενός δόγματος, ακριβώς επειδή δεν πίστευε στην ιδέα του δόγματος. Ο Σωκράτης, δεν πίστευε σε πρόσωπα, αλλά σε ιδανικά. Ο Σωκράτης δεν πίστευε σε παρατάξεις, αλλά σε μία πολιτεία στην οποία οι πολίτες της θα συζητούν για τα ουσιώδη και θα επιζητούν τις ουσιαστικές χαρές της θνητής μας ζωής.
Ευτυχώς όμως χάρη στον Πλάτωνα και στον Ξενοφώντα, ήμαστε σε θέση να γνωρίζουμε περιστατικά από τη ζωή του χαρισματικού αυτού διανοητή, τα οποία μπορούν να επιβεβαιώσουν τον τρόπο σκέψης μου. Ο Σωκράτης έζησε και έδρασε λοιπόν, σε μία εποχή ιδιαιτέρως ταραγμένη για την πόλη των Αθηνών αλλά και για ολόκληρη την Ελλάδα. Πελοποννησιακός πόλεμος, φονικός λιμός, διαδοχικές ανατροπές πολιτευμάτων, ως την επανεδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος και πολλά άλλα συνταρακτικά γεγονότα. Όλες αυτές τις αλλαγές όμως και παρά τις "σειρήνες" του κοινωνικού του περίγυρου, ο Σωκράτης τις αντιμετώπισε με την χαρακτηριστική του ευθύτητα και ειλικρίνεια. Ο Σωκράτης, ήταν αυτός που ως πρόεδρος των πρυτάνεων (πρόεδρος της Βουλής με τους σημερινούς όρους), πάσχισε να εξασφαλίσει μία δίκαιη δίκη στους δύσμοιρους στρατηγούς της ναυμαχίας των Αργινουσών. Ο Σωκράτης όμως ήταν και αυτός που δε δίστασε να καυτηριάσει τα κακώς κείμενα του πολιτεύματος της άμεσης δημοκρατίας. Πιο συγκεκριμένα, ο Σωκράτης δε δίστασε να καυτηριάσει την "αλαζονεία" του Αθηναικού δήμου, ο οποίος θεώρησε τον εαυτό του ανώτερο από κάθε άλλον και έχασε την παλαιά του εργατικότητα και σύνεση. Ο Σωκράτης κατηγόρησε μάλιστα για τον ηθικό και αξιακό ξεπεσμό των Αθηναίων, τον σπουδαίο Περικλή. Τον πολιτικό άνδρα με τον οποίον του συνέδεε μία ειλικρινής φιλία, αλλά τους χώριζε μία διαφορετική θεωρία περί του τρόπου ασκήσεως της εξουσίας. Ο Σωκράτης, όπως μαθαίνουμε στον Πλατωνικό διάλογο "Γοργίας", θεωρούσε πως ο σωστός πολιτικός ηγέτης θα πρέπει να έχει την εξής έγνοια και φροντίδα: " Θα πρέπει να έχει την έγνοια πως θα ενσταλάξει στη συνείδηση των πολιτών την αρετή της δικαιοσύνης, πως θα τους απαλλάξει από τη ροπή προς την αδικία, πως θα τους φρονηματίσει, πως θα τους απομακρύνει από τη διαφθορά, πως θα τους καταστήσει γενικώς ενάρετους, πατάσσοντας το κακό".
Και εάν η άποψη αυτή του Σωκράτους φανερώνει μία αριστοκρατική δυσανεξία προς την παντοδυμία του "απαίδευτου" δήμου, θα πρέπει να δούμε πως αντέδρασε ο Σωκράτης, αντιμετωπίζοντας το καθεστώς των Τριάκοντα τυράννων. Ένα καθεστώς, κεντρικές μορφές του οποίου (Κριτίας και Χαρμίδης), υπήρξαν διαπρεπείς μαθητές του (ο ίδιος βέβαια δεν αποδέχονταν τον τίτλο του δασκάλου)... Απέναντι και σε αυτό το καθεστώς λοιπόν, ο Σωκράτης υπήρξε δίκαιος και ειλικρινής. Ο Σωκράτης (σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο) υπερασπίστηκε με πάθος και οργή το δικαίωμα του ολιγαρχικού Θηραμένη σε μία δίκαιη δίκη και δε δίστασε να ορμήσει στους ένοπλους φρουρούς που κινήθηκαν για να τον σκοτώσουν, μόλις είδαν ότι στη ψηφοφορία που θα ακολουθούσε, θα αθωωνόταν από τους ενόρκους. Ο Σωκράτης ήταν αυτός που σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, όταν οι Κριτίας και Χαρμίδης του ζήτησαν να πάψει να συνομιλεί με τους νέους, μέσω της ανεπανάληπτης ειρωνίας του, αρνήθηκε να υποκύψει στο θέλημα των αλαζονικών τυράννων. Τέλος, ο ίδιος ο Σωκράτης αναφέρει στη δίκη του, πως όταν ζητήθηκε σε αυτόν και άλλους τέσσερεις επιφανείς Αθηναίους, να ζητήσουν την έκδοση του δημοκρατικού Λέοντα του Σαλαμίνιου, αρνήθηκε. Μας λέει μάλιστα ότι θα είχε θανατωθεί για αυτή του την πράξη ανυπακοής, εάν δεν είχε ανατραπεί άμεσα το τυρρανικό καθεστώς.
Οι λόγοι και οι πράξεις του Σωκράτους λοιπόν, δείχνουν έναν άνδρα ξεκάθαρα ειλικρινή και ευθύ, ο οποίος δεν πιστεύει σε τίποτα άλλο, πέρα από την ανάγκη ύπαρξης ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ και ΦΡΟΝΗΣΗΣ στις κοινωνίες των ανθρώπων. Βλέπουμε έναν άνδρα ο οποίος δεν αποστρέφεται, αλλά επιδιώκει μετά πάθους τον διάλογο. Βλέπουμε έναν άνδρα οι λόγοι του οποίου δεν κρύβουν ίχνος εμπάθειας και φανατισμού. Αντιθέτως, οι λόγοι του υποδηλώνουν την ειλικρινή του αγωνία για να διορθωθούν τα κακώς κείμενα της Αθηναικής κοινωνίας. Διότι ναι, ο Σωκράτης, υπήρξε εκτός από φιλόσοφος και δίκαιος και ένθερμος πατριώτης. Και πως αποδεικνύεται ο ένθερμος πατριωτισμός του; Μα ασφαλώς στο πεδίο του Πελοποννησιακού πολέμου, όπου ο ΕΞΗΝΤΑΧΡΟΝΟΣ Σωκράτης έδωσε σπουδαίες μάχες ( Μάχη Ποτίδαιας και Μάχη Δηλίου), διακρινόμενος μάλιστα για το πάθος και την ορμή με την οποία πάλεψε για να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της πόλεως του.
Εν ολίγοις, ο Σωκράτης μας δείχνει τον δρόμο για μία καλύτερη Ελλάδα και για έναν καλύτερο κόσμο. Μπορεί να μην μπορέσουμε ποτέ να γίνουμε τόσο σοφοί όσο αυτός, μα εάν πασχίσουμε για να γίνουμε τόσο δίκαιοι, τόσο ειλικρινείς και τόσο δοτικοί όσο αυτός, τότε ο εικοστός πρώτος αιώνας, θα είναι πράγματι ο αιώνας της ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ του ανθρώπινου είδους. Τότε ο κόσμος μας πράγματι θα γίνει πιο όμορφος και κυρίως, πιο ΔΙΚΑΙΟΣ!