Τα Μέσα Κοινωνικής δικτύωσης, μέσα από τα μάτια του Σωκράτους
Μεγάλη κουβέντα γίνεται τον τελευταίο χρόνο για τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τον ρόλο τους στις κοινωνίες του σήμερα. Η θετική συνεισφορά τους στην ανθρωπότητα είναι αδιαμφισβήτητη. Παροχή λόγου και φωνής σε κάθε άνθρωπο, πολύπλευρη και πλουραλιστική ενημέρωση, απεριόριστα χρονικά περιθώρια ουσιαστικού διαλόγου, παροχή ψυχαγωγίας και συντροφιάς σε απομονωμένους ανθρώπους και άλλα πολλά. Όλα αυτά τα θετικά αποτελέσματα δεν μπορούν να αμφισβητηθούν από κανέναν συνετό και φιλελεύθερο άνθρωπο. Από την άλλη βέβαια, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και τα αρνητικά. Η διάδοση ψευδών ειδήσεων, μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μετατράπηκαν από σκάνδαλο, σε μία άτυπη καθημερινότητα. Ο διάλογος φαίνεται να μην είναι ουσιαστικά ελεύθερος και οι ιδιοκτήτες των μέσων αυτών έχουν τόση δύναμη και ισχύ, ώστε μπορούν να εξαφανίσουν τη φωνή του εν ενεργεία ( την εποχή εκείνη) προέδρου των ΗΠΑ. Επίσης, η μη πρόβλεψη για έναν διάλογο επώνυμο και όχι ανώνυμο, δημιουργεί συχνά προβλήματα στην διάπραξη ενός γόνιμου διαλόγου, καθώς τα ιδεολογικά επιχειρήματα μετατρέπονται σε ύβρεις και πολύ συχνά η κατάσταση ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.
Αυτή είναι με λίγα λόγια η εικόνα που έχω εγώ για τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης στις μέρες μας. Στο άρθρο αυτό όμως, ας προσπαθήσουμε να δούμε τον αχανή και γοητευτικό κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτυώσεως, μέσα από τα μάτια του Σωκράτους, του σπουδαίου αυτού φιλοσόφου, ο οποίος με τους λόγους του υπέδειξε στην ανθρωπότητα νέους, συναρπαστικούς και άκρως παραγωγικούς ορίζοντες, οι οποίοι συνέβαλλαν τα μέγιστα στην οικοδόμηση των φιλελευθέρων δημοκρατιών του δυτικού κόσμου. Του σπουδαίου αυτού φιλοσόφου, ο οποίος μέσω της διαλεκτικής του μεθόδου κατόρθωσε να υπερνικήσει σε θεωρητικό επίπεδο τους μεγαλύτερους διανοητές της εποχής του. Ποια λοιπόν θα ήταν η αντίληψη του Σωκράτους για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και για τον τρόπο λειτουργίας αυτών;
Είναι αυτονόητο θαρρώ, ότι ο άνθρωπος που έπλασε και εδραίωσε τις αρχές του εποικοδομητικού και ουσιαστικού διαλόγου μέσω των αριστοτεχνικών μεθόδων της διαλεκτικής και της μαιευτικής και της επαγωγικής, που ο ίδιος εφηύρε, σαφώς και θα λάμβανε θέση υπέρ της ύπαρξης των Μέσων Κοινωνικής δικτύωσης. Θα λάμβανε δε αυτή τη θέση θαρρώ, ακριβώς επειδή τα μέσα αυτά θα μπορούσαν να γίνουν υπό προϋποθέσεις οι υποδειγματικοί "ενσαρκωτές" του οράματος του. Άνθρωποι από όλον τον κόσμο θα μπορούσαν να συναντιούνται μέσα από αυτά και να ανταλλάσσουν απόψεις και επιχειρήματα σχετικά με τις ανθρώπινες κοινωνίες και τον τρόπο λειτουργίας τους. Τα μέσα αυτά επίσης, λόγω των ανεξάντλητων χρονικών ορίων διαλόγου, αλλά και των σφαιρικών γνώσεων που παρέχουν στους χρήστες τους, θα συνέβαλλαν στην ιδανική σύγκρουση επιχειρημάτων που ο Σωκράτης πάντοτε επεδίωκε. Μία καλοπροαίρετη σύγκρουση ιδεών, η οποία θα κατέληγε όχι σε κουραστικούς και ανούσιους μονολόγους, αλλά σε ένα κοινά αποδεκτό και λογικό συμπέρασμα.
Ασφαλώς όμως, ο Σωκράτης δε θα συμφωνούσε με τον τρόπο με τον οποίον εξελίχτηκαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δε θα συμφωνούσε με μία ιδεολογική αντιπαράθεση η οποία θα χαρακτηρίζονταν από πλούσιο υβρεολόγιο, μα από μηδενική ουσιαστική και εποικοδομητική επιχειρηματολογία. Ο Σωκράτης δεν πρόκειται επίσης να συμφωνούσε με τους «ανώνυμους παντογνώστες» του διαδικτύου, οι οποίοι πίσω από την ανωνυμία τους επιθυμούν να προπηλακίζουν τους συνομιλητές τους και να «τορπιλίζουν» κάθε προσπάθεια ορθολογικής συναινέσεως. Ο άνθρωπος που καταδικάστηκε από την Αθηναϊκή πολιτεία επειδή ονοματεπώνυμα και δίχως να προσβάλλει κανέναν, προσπαθούσε να εμφυσήσει στους συμπολίτες του τη δική του αλήθεια, ο άνθρωπος που ενώ μετά την καταδίκη του θα μπορούσε να δραπετεύσει, προτίμησε να πιει το κώνειο ( σεβόμενος πάντοτε τους νόμους της πολιτείας), σε καμία περίπτωση δε θα συναινούσε σε έναν διάλογο ανώνυμο, τοξικό και εκ των πραγμάτων άκρως αντιπαραγωγικό.
Όμως για να μη μιλάω εγώ ο ανάξιος, εξ 'ονόματος του σπουδαίου αυτού φιλοσόφου-ανθρώπου, οφείλω να παραθέσω μερικές από τις ρήσεις που μας κληροδότησε και οι οποίες θεωρώ πως επιβεβαιώνουν τα λεγόμενα μου... Αρχικά, γνωρίζουμε όλοι, πως μόλις το μαντείο των Δελφών έχρισε τον Σωκράτη ως τον πλέον σοφό άνθρωπο της οικουμένης, εκείνος αρνήθηκε να δεχτεί το χρησμό του μαντείου ( πράγμα πρωτόγνωρο για την εποχή). Συνομίλησε με πάμπολλους φαινομενικά σοφούς ανθρώπους και θέτοντας τους τα αμείλικτα και λογικά ερωτήματα του, διαπίστωνε την προχειρότητας της σκέψεως τους. Κάπως έτσι λοιπόν, αγανακτισμένος από την έπαρση των συνομιλητών του, εκστόμισε τη συγκεκριμένη ρήση: « Φαίνομαι λοιπόν λίγο σοφότερος από εκείνον, επειδή δεν υποκρίνομαι ότι ξέρω αυτά που δεν ξέρω»! Η ρήση αυτή, σε συνδυασμό με την άρνηση του Σωκράτους να αποδεχτεί τον τίτλο του πλέον σοφού ανθρώπου, αναδεικνύει τον συνετό και ταπεινό χαρακτήρα του. Είναι μία απόδειξη, σε συνδυασμό με το περίφημο « ένα (πράγμα) γνωρίζω ότι δεν γνωρίζω τίποτα», το οποίο χρησιμοποίησε στην «απολογία» του, ότι ο Σωκράτης πραγματικά δε θεωρούσε τον εαυτό του παντογνώστη. Αντιθέτως, πάντοτε ήταν έτοιμος να ακούσει και τούτο ήταν και το μεγαλύτερο του παράπονο πιστεύω, καθώς εγκατέλειπε τον κόσμο αυτό: Το ότι δεν κατάφερε να μάθει τους συμπολίτες του να ακούν τους συνομιλητές τους.
Μία συζήτηση λοιπόν η οποία βασίζεται στην έπαρση και στην ημιμάθεια, σε καμία περίπτωση θαρρώ δε θα ενδιέφερε τον Σωκράτη. Επίσης όμως, μία συζήτηση η οποία δε διεξάγεται με σκοπό την εξεύρεση ενός κοινού συμπεράσματος και μίας κοινής αλήθειας, αλλά με σκοπό την παράθεση μεγαλόστομων και μονότονων μονολόγων, επίσης δε θα έβρισκε τον Σωκράτη σύμφωνο. Διότι είναι ξεκάθαρο θαρρώ, πως η πλειοψηφία των συζητήσεων που διεξάγονται στο διαδίκτυο με θέμα ιδεολογικό και πολιτικό και κοινωνικό, σπάνια καταλήγει σε μία συζήτηση με ουσιαστικό και γόνιμο περιεχόμενο και συμπέρασμα. Στην πραγματικότητα, όπως ακριβώς κάθε ανιαρή συζήτηση που παρακολουθούμε στην τηλεόραση ή οπουδήποτε αλλού, καταλήγει στην παράθεση κουραστικών χιλιοειπωμένων μονολόγων, οι οποίοι δεν γεφυρώνουν, αλλά εντείνουν το χάσμα ανάμεσα μας.
Πιο συγκεκριμένα λοιπόν, ο Σωκράτης δε θα χαιρόταν να βλέπει ένα δημόσιο διάλογο, ο οποίος γίνεται με σκοπό την τέρψη των ομοφρονούντων και όχι την καλοπροαίρετη προσέλκυση και προσέγγιση των αντιφρονούντων. Όπως άλλωστε είπε και ο ίδιος ακούγοντας τον επιτάφιο του Περικλέους, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ( φιλοσοφικό του εγγόνι κατά κάποιον τρόπο): « Το δύσκολο δεν είναι να επαινείς τους Αθηναίους στους Αθηναίους, αλλά στους Λακεδαιμονίους». Αυτή η τόσο κυνική ( ίσως και άδικη για τον υποδειγματικό πραγματικά επιτάφιο λόγο του Περικλέους) κρίση του Σωκράτους για τους λόγους του χαρισματικότερου πολιτικού της δημοκρατικής παρατάξεως, αποδεικνύει και την βαθύτατη πίστη του Σωκράτους στη δύναμη του ουσιαστικού διαλόγου. Διότι ναι μεν μονόλογοι όπως αυτοί του Περικλέους ακούγονται μελωδικά στα ήδη ευήκοα ώτα που εκφωνούνται, μα οι ανθρώπινες κοινωνίες, πραγματικές και εικονικές, θα βελτιωθούν μόνο όταν μάθουμε να πείθουμε τους αντιπάλους μας. Και για να μάθεις να πείθεις τους αντιπάλους σου χωρίς τη χρήση βίας ή ύβρεων, πρέπει να μάθεις να διατηρείς την ψυχραιμία σου. Και για να διατηρείς την ψυχραιμία σου, πρέπει να μην έχεις ένδεια επιχειρημάτων, ενώ για να μην έχεις ένδεια επιχειρημάτων οφείλεις διαρκώς να επιμορφώνεσαι και να εξελίσσεσαι. Όπως είπε άλλωστε και πάλι ο τρανός αυτός φιλόσοφος, λίγο πριν παραδώσει το πνεύμα του και προσπαθώντας να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους προσπαθούσε να μάθει κιθάρα: « Καλύτερα να έχεις μάθει πρόσφατα παρά να μην έχεις μάθει καθόλου».
Εν ολίγοις, θεωρώ ότι καταλήγουμε στο εξής κοινό συμπέρασμα: Ο Σωκράτης θα ενθουσιάζονταν με την κεντρική ιδέα και τον κεντρικό σκοπό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Θα ενθουσιαζόταν, αλλά παράλληλα θα έκανε και τα πάντα για να διορθώσει τα μέσα κατάκτησης του ιδεατού στόχου που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πρεσβεύουν. Θα έκανε τα πάντα για να εξασφαλίσει έναν διάλογο που θα διέπεται από ευπρέπεια, ειλικρίνεια και ουσιαστικά επιχειρήματα. Θα έκανε τα πάντα για να δει τις ονειροπολικές του ιδέες περί του δημόσιου διαλόγου, να μετατρέπονται σε μία «ψηφιακή» και κατόπιν σε μία ουσιαστική πραγματικότητα! Το θέμα είναι εμείς τι σκοπεύουμε να κάνουμε; Θα ακολουθήσουμε τις δίκαιες Σωκρατικές ιδέες ή θα συνεχίσουμε να ήμαστε πολύ καλοί στο να φλυαρούμε και πολύ αδύνατοι στο να μιλάμε ( παράφραση της ρήσεως του Αθηναίου κωμωδιογράφου Ευπόλιδος)