Το Ουράνιο όνειρο

Όνειρο! Τι ωραία λέξη... Μία τόσο απλή λέξη, η οποία μέσα της αποτυπώνει τον τρόπο λειτουργίας των ανθρωπίνων κοινωνιών. Και ποιος άνθρωπος δεν είχε στη ζωή του, έστω και για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα κάποιο όνειρο... Κάποια ενδόμυχη επιθυμία και φιλοδοξία, η οποία έδινε νόημα στη ζωή του, καθώς είχε γίνει ο ίδιος ο σκοπός της ζωής του; Είναι όμως τα ανθρώπινα όνειρα και φιλοδοξίες μία εφεύρεση του σύγχρονου ανθρωπίνου πολιτισμού των ραγδαίων μεταβολών και εξελίξεων ή μία αρχέγονη επιθυμία του ανθρώπινου είδους, η οποία το βοήθησε να περάσει από το πρωτόγονο στο σύγχρονο στάδιο διαβίωσης.

Στο σημερινό άρθρο λοιπόν, θα αναλύσω τις σκέψεις μου, σχετικά με τη λεγόμενη «γη της απαγγελίας» την οποία οι άνθρωποι πάντοτε αναζητούσαν. Κατά την περίοδο του χρυσού αιώνος του Περικλέους για παράδειγμα, η Αθήνα υπήρξε η γη της επαγγελίας για πολλούς ανθρώπους. Η Αλεξάνδρεια της Πτολεμαικής περιόδου, το πνευματικό κέντρο σύσσωμης της οικουμένης κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου, αποτέλεσε επίσης έναν πόλο έλξης για τους ανθρώπους που επιδίωκαν τη δόξα και την καταξίωση. Η παράδοση αυτή μάλιστα δεν έπαψε να υφίσταται σε καμία χρονικό περίοδο της μακρόχρονης οικουμενικής ιστορίας. Τη «σκυτάλη» από την Αλεξάνδρεια παρέλαβε η Ρώμη, ενώ την κληρονομιά της Ρώμης συνέχισε η Κωνσταντινούπολη και φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας ποιος δεν έχει ακούσει έστω και μια φορά τη ζωή του, την περίφημη φράση « American dream» ή την ακόμα πιο ξακουστή φράση «σοσιαλιστικός παράδεισος»;

Το ερώτημα όμως είναι γιατί όλοι αυτοί οι ουτοπικοί παράδεισοι, δεν εδραίωσαν την πολιτισμική τους εξουσία; Γιατί όλες αυτές οι σπουδαίες πόλεις και όλοι αυτοί οι σπουδαίοι πολιτισμοί αργά και μεθοδικά παρήκμασαν και παρέδωσαν τη σκυτάλη σε κάποιο νέο κέντρο πολιτισμικής και επιστημονικής εξελίξεως; Παραθέτοντας την ιστορία του Ουράνιου, ενός Σύριου ιατρού, ο οποίος κατοικούσε στην Κωνσταντινούπολη κατά την περίοδο διακυβέρνησης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας από τον Ιουστινιανό, ευελπιστώ να αποδείξω ότι ο όρος γη της επαγγελίας δεν δύναται να υπάρξει, καθώς είναι αδύνατον όλοι οι άνθρωποι να μοιραστούν και να υπηρετήσουν ένα κοινό όραμα. Γιατί είναι αδύνατον στη ζωή αυτή να μην υπάρχει ο περίφημος λόγος και αντίλογος. Να μην υπάρχουν τα περίφημα αντίπαλα δέη, τα οποία οδηγούν τις ανθρώπινες κοινωνίες σε μακροχρόνιες και επίπονες συγκρούσεις, αλλά και σε αξιοθαύμαστα τεχνολογικά και πολιτιστικά επιτεύγματα.

Ο Αγαθίας ο σχολαστικός λοιπόν, υπήρξε ένας καταπληκτικός ιστοριογράφος και ηθογράφος. Ο τρόπος με τον οποίο περιέγραψε τα ένδοξα κατορθώματα των στρατηγών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στις εκστρατείες της Ιταλίας και της Λαζικής, αλλά και ο τρόπος με τον οποίον αποτύπωσε τις διαφορετικές κοσμοθεωρίες των συγκρουόμενων τότε κρατών και πολιτισμών, τον κατέστησαν έναν από τους σπουδαιότερους ιστορικούς της Βυζαντινής περιόδου. Ο « Θουκυδίδης» του Βυζαντίου λοιπόν, όπως προανέφερα διακρίθηκε, διότι πέρα από την πιστή καταγραφή των πολεμικών γεγονότων και των κρίσιμων μαχών που δόθηκαν, θέλησε να αποτυπώσει μία συνολική ηθογραφία του τότε γνωστού κόσμου. Ασχολήθηκε λοιπόν με τα ήθη και τα έθιμα των Φράγκων, των Γότθων, των Ερούλων, αλλά μεγαλύτερη έμφαση έδωσε στα ήθη και τα έθιμα της Περσικής αυτοκρατορίας, η οποία αποτελούσε και τον σπουδαιότερο αντίπαλο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Αναφερόμενος λοιπόν στην προσωπικότητα του Χοσρόη Α' (σπουδαίος βασιλεύς της δυναστείας των Σασσανιδών) και θέλοντας να εκφράσει τη διαφωνία του με την κοινή γνώμη, η οποία αποτελούσε το Χοσρόη σοφό βασιλέα, θέλησε να αναφέρει ένα γεγονός, το οποίο κατά τη γνώμη του απεδείκνυε ότι ο Χοσρόης υπήρξε μεν ένας ικανότατος ηγέτης, αλλά όχι και ένας σοφός αυτοκράτωρ, αντάξιος των ένδοξων Ρωμαίων αυτοκρατόρων...

Ο Αγαθίας ο σχολαστικός αναφέρει λοιπόν, την συναρπαστική και απίστευτα «κινηματογραφική» ιστορία του Ουράνιου. Ο Ουράνιος υπήρξε ένας Σύριος ο οποίος ζούσε στην Κωνσταντινούπολη ασκώντας το λειτούργημα της ιατρικής. Υπήρξε κατά τα γραφόμενα του Αγαθίου, ένας άνθρωπος αθυρόστομος, ανάγωγος και εγωκεντρικός. Ο Αγαθίας δεν διστάζει μάλιστα να τον παραληρήσει με τον ξακουστό Θερσίτη της Ιλιάδας ( ένας αθυρόστομος αντιεξουσιαστής, ο οποίος διακρίθηκε για τις συγκρούσεις του με τους σπουδαίους βασιλείς των Αργείων), ενώ αναφέρει πως ο Ουράνιος υπήρξε λάτρης της φιλοσοφικής σχολής του « εφεκτικού εμπειρισμού ( εμπνευστής της σχολής αυτής υπήρξε ο Πύρρων ο Ηλείος και σκοπός της κοσμοθεωρίας του υπήρξε η απόλυτη αταραξία, η οποία θα εξασφάλιζε στον άνθρωπο μία ευτυχισμένη ζωή)». Συμπληρώνει μάλιστα ο Αγαθίας, ότι ο Ουράνιος λόγω του δυσνόητου λόγου του, αλλά και του απύθμενου εγωκεντρισμού του, γίνονταν αντικείμενο χλευασμού στα λεγόμενα «συμπόσια», ενώ οι πάντες σχολίαζαν επικριτικά την αμετροέπεια του.

Όλα αυτά άλλαξαν όμως, όταν ο Ουράνιος το 532 π.Χ., ως μέλος της Ρωμαϊκής πρεσβείας, γνώρισε τον Χοσρόη τον πρώτο. Ο Ουράνιος λοιπόν, φορώντας ρούχα που υποδείκνυαν άνθρωπο με μόρφωση και υψηλό επίπεδο και επιστρατεύοντας το πομπώδες ύφος του, κατόρθωσε να σαγηνέψει τον Χοσρόη και προς έκπληξη όλων, έγινε ο αγαπημένος του συνομιλητής. Και όχι μόνο αυτό, ο Ουράνιος όταν επέστρεψε στην πόλη, επέστρεψε πάμπλουτος και μνημονεύοντας το Χοσρόη ως έναν σοφό βασιλέα, ο οποίος κατόρθωσε να αντιληφθεί το δίκαιο των ισχυρισμών του.

Ποιο όμως το υπόβαθρο της συγκεκριμένης απίστευτης ιστορίας; Γιατί ο Αγαθίας θεώρησε σκόπιμο να ξοδέψει επτά σελίδες αναλύοντας την ιστορία του Ουράνιου; Το υπόβαθρο της ιστορίας αυτής, είναι αυτό ακριβώς το οποίο αναφέρομαι σήμερα. Την περίοδο εκείνη, λόγω των ακραίων διώξεων του Ιουστινιανού εναντίον των λεγόμενων εθνικών ( λάτρεις της αρχαιοελληνικής θρησκείας), πολλοί σπουδαίοι λόγιοι της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, βρήκαν καταφύγιο στην αυλή του «σοφού» βασιλέως Χοσρόη. Βρήκαν καταφύγιο σε μία νέα γη, η οποία μπορεί κάποτε να υπήρξε εχθρική, αλλά πλέον φάνταζε ως η μόνη γη, η οποία θα στέγαζε το αρχαιοελληνικό πνεύμα και θα το βοηθούσε να ανθήσει και πάλι. Ο Μέγας Βασιλεύς έμοιαζε στα μάτια των λόγιων εθνικών της εποχής εκείνης, ως ο ηγέτης της περίφημης Πλατωνικής πολιτείας, στην οποία ο πανίσχυρος και σοφός ηγεμών επιβάλλει την ηρεμία, την τάξη, την ηθική και την ασφάλεια, ενώ παράλληλα εργάζεται για την ευημερία των πάντων.

Όμως και πάλι σύμφωνα με τον Αγαθία, το όνειρο ενός σύγχρονου πολυπολιτισμικού κέντρου διανόησης και εξύψωσης του πνεύματος, αποδείχτηκε ουτοπικό. Αντίθετα λοιπόν με τις προσδοκίες των σοφών της εποχής, στο περσικό βασίλειο ( πάντοτε κατά τα λεγόμενα του Αγαθία) επικρατούσε η ανομία, η φτώχεια, η ανέχεια και η ηθική εξαθλίωση. Βλέποντας λοιπόν όλα αυτά, αρκετοί από τους λόγιους που εγκατέλειψαν την πατρογονική τους γη, επέστρεψαν πίσω σε αυτήν και ξέγραψαν οριστικά το «Περσικό όνειρο», που οι ίδιοι δημιούργησαν...

Φαντάζομαι ήδη θα έχετε προχωρήσει στις συγκρίσεις που προχώρησα και εγώ διαβάζοντας για πρώτη φορά τη συγκεκριμένη ιστορία. Θα θυμηθήκατε τη λεγόμενη ψυχροπολεμική περίοδο, όπου το « Αμερικανικό όνειρο» της σκληρής αλλά και ακριβοπληρωμένης εργασίας ερχόταν σε σύγκρουση με τους λεγόμενους «σοσιαλιστικούς παραδείσους» της απόλυτης ισότητας και της δικαιοσύνης. Η δε ομοιότητα των σοσιαλιστικών αυτών παραδείσων, με τη λεγόμενη Πλατωνική πολιτεία ( έχω αναλύσει σε προηγούμενο άρθρο τις ποιοτικές διαφορές μεταξύ των δύο πολιτευμάτων), πράγματι δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα για συγκρίσεις. Ενώ η σταδιακή διάλυση της κραταιής Σοβιετικής ενώσεως ( αντίστοιχη με τη σταδιακή διάλυση της Περσικής αυτοκρατορίας), φαίνεται να δημιουργεί μία ιδανική ιστορική αναλογία. Μία ιδανική ιστορική αναλογία, κατά την οποία ένα όνειρο παλαιό, αλλά πάντοτε επίκαιρο και προσαρμόσιμο στα κελεύσματα της νέας εποχής, συγκρούεται με ένα όνειρο νέο και απροσδιόριστο. Με μία θεωρητική ουτοπία, η οποία μεταμορφώνεται σε πρακτική «κόλαση» και με αργά και μεθοδικά βήματα οδηγείται στην παρακμή και στην αποσύνθεση.

Και τώρα ερχόμαστε στο δεύτερο θεματικό πυλώνα του σημερινού άρθρου. Στην αδυναμία δηλαδή της ύπαρξης ενός κοινού ονείρου και οράματος, το οποίο όλοι οι άνθρωποι μονοιασμένοι και αγαπημένοι θα προσπαθήσουν να το πραγματοποιήσουν. Βλέπετε η ανάγνωση της ιστορίας που έκανα στην προηγούμενη παράγραφο, είναι μία εύκολη και επιδερμική προσέγγιση της ιστορίας. Στην πραγματικότητα, ποτέ κανένα όνειρο και καμία κοσμοθεωρία δεν εξαφανίζεται. Αποσυντίθεται και λαμβάνει μία νέα μορφή και ένα νέο περιεχόμενο. Η Περσική αυτοκρατορία για παράδειγμα, έδωσε τη θέση της στην αναδυόμενη Αραβική δύναμη. Ο Κομμουνισμός αντίστοιχα, έδωσε τη θέση του, σε μία διεθνιστική αριστερά, η οποία εκσυγχρονίζοντας την ηττημένη κοσμοθεωρία εκ της οποίας προήλθε, κατάφερε είτε να κυβερνήσει είτε να ορθώσει ένα επιχειρηματολογικό «τείχος» στην αντίπαλη κοσμοθεωρία.

Εάν όμως δεν μπορεί να υπάρξει στον κόσμο αυτό ένα ευρέως αποδεκτό όνειρο, τότε πως μπορούμε να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο μέλλον θα αναρωτηθείτε; Η Απάντηση κατά τη δική μου γνώμη είναι απλή. Σε μία ατελής κοινωνία δεν μπορούμε να επιζητούμε το τέλειο. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε όμως, είναι μέσω ενός ορθού διαλόγου να δημιουργήσουμε μερικές ευρέως αποδεκτές στοχεύσεις τις οποίες και από κοινού θα υπηρετήσουμε. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε μία νέα κοσμοθεωρία, την κοσμοθεωρία του εικοστού πρώτου αιώνος, η οποία θα οδηγήσει το ανθρώπινος είδος σε νέες «λεωφόρους» δόξας και εξέλιξης.

Η μόνη λύση στο ιδεολογικό και πολιτικό αδιέξοδο το οποίο βιώνουμε, είναι εν ολίγοις η εγκατάλειψη του «ουράνιου εγωκεντρισμού» και η υιοθέτηση της Αριστοτελικής μεσότητας και της Περίκλειας φρόνησης και σύνεσης.